شیكردنەوەی فراوانی ڕێككەوتنی نەوتی هەولێر و بەغداد (ئەیلوولی 2025)

بۆ تێگەیشتن لە گرنگیی ڕێككەوتنی نوێ، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ڕەگ و ڕیشەی ناكۆكییەكان كە لەسەر سێكوچكەیەكی ئاڵۆز بونیاد نراوە: لێكدانەوەی دەستوور، ڕێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان و بڕیاری دادگای ناوبژیوانیی پاریس.

پاشخانی ئاڵۆزی ناكۆكیی نەوت: یاسا، سیاسەت و بڕیارە نێودەوڵەتییەكان

لە بڕینی بودجەوە تا هەوڵی ئابووریی سەربەخۆ ناكۆكیی درێژخایەنی نێوان هەولێر و بەغداد لەسەر دۆسیەی نەوت، تەنها كێشەیەكی بازرگانی نەبوو، بەڵكو دەرئەنجامی قەیرانێكی قووڵی سیاسی، یاسایی و نەبوونی متمانە بوو، ئەم ململانێیە لە چەند خاڵێكی جەوهەریدا خۆی دەبینێتەوە كە وای كرد هەرێمی كوردستان ڕوو لە فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت بكات.

بڕینی بودجە و بەكارهێنانی وەك كارتی فشاری سیاسی یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكان كە هەرێمی كوردستانی پاڵ پێوەنا بۆ فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت، بڕینی بەشە بودجەی هەرێم بوو لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە لە ساڵی 2014، بەغداد بەردەوام داهاتی نەوتی وەك كارتی فشار بەكاردەهێنا بۆ سەپاندنی ئیرادەی سیاسیی خۆی و سزادانی هەرێم لەسەر هەڵوێستە سیاسییەكانی، ئەم هەنگاوە قەیرانێكی دارایی قورسی لە هەرێم دروست كرد و مووچەی فەرمانبەران و خەرجییە گشتییەكانی خستە مەترسییەوە.

لەم سۆنگەیەوە، سەركردایەتیی كوردستان گەیشتە ئەو بڕوایەی كە پشتبەستن بە داهاتی بەغداد، هەرێم لەژێر هەڕەشەیەكی بەردەوامدا دەهێڵێتەوە، بۆیە، فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت وەك تاكە ڕێگەچارە سەیر دەكرا بۆ دابینكردنی سەقامگیریی دارایی و ڕزگاربوون لەم فشارە سیاسییە. كە خاڵی وەرچەرخانی سەرەكی كە ڕاستەوخۆ بووە هۆی ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، بڕیارەكەی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی (ICC) لە پاریس بوو لە ئازاری 2023، ئەم بڕیارە لەسەر بنەمای سكاڵایەكی حكومەتی عێراق دژی توركیا دەرچوو، كە تێیدا بەغداد بانگەشەی ئەوەی كردبوو كە توركیا ڕێككەوتننامەی هێڵی بۆریی نەوتی عێراق-توركیای ساڵی 1973ی پێشێل كردووە، ئەم ڕێككەوتننامە مێژووییە لە نێوان عێراق و توركیا واژۆ كرا بۆ دروستكردن و بەكارخستنی هێڵی بۆریی ستراتیژیی كەركووک - جەیهان.

یەكێك لە بەندە سەرەكییەكانی ئەم ڕێككەوتنە ئەوە بوو كە توركیا پابەندە بەوەی كە تەنها ڕێگە بەو نەوتە بدات لە ڕێگەی ئەم بۆرییەوە هەناردە بكرێت كە لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆ (SOMO)، وەك نوێنەری شەرعیی حكومەتی عێراق، ڕەزامەندی لەسەرە. بۆیە دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی (ICC) لە پاریس بڕیاری بە قازانجی عێراق دەركرد و توركیای پابەند كرد بە ڕێزگرتن لە بەندەكانی ڕێككەوتننامەی 1973، ئەم بڕیارە وای كرد توركیا ناچار بێت هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان ڕابگرێت، ئەمە گورزێكی كوشندە بوو بۆ ئابووریی هەرێم و كۆمپانیا نەوتییەكان، و هەردوولای ناچار كرد بە جددی بیر لە چارەسەرێكی نوێ بكەنەوە.

لەلایەكی دیکە  بۆشایی یاسایی و شەرعییەتی یاسای نەوت و گازی كوردستان خاڵێكی یاسایی زۆر گرنگ كە هەرێمی كوردستان پشتی پێ بەستووە، نەبوونی یاسایەكی فیدراڵی بۆ نەوت و گاز لە عێراقە، سەرەڕای ئەوەی دەستووری 2005 داوای دەركردنی یاسایەكی لەو شێوەیەی دەركرد، بەڵام ناكۆكییە سیاسییەكان تا ئەمڕۆش ڕێگر بوون لە پەسەندكردنی، لەم بۆشاییە یاساییەدا، هەرێمی كوردستان بە پشتبەستن بە دەسەڵاتە دەستوورییەكانی، لە ساڵی 2007 یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستانی دەركرد.

هاوكات، ناكۆكییەكان ڕەگێكی قووڵتریان لە نێو ماددە فرە-لێكدانەوەكانی دەستووری عێراقی ساڵی 2005دا هەیە، لە كاتێكدا ماددەی 111 جەخت لەوە دەكاتەوە كە "نەوت و گاز موڵكی هەموو گەلی عێراقە"، ماددەی 112 كە باس لە بەڕێوەبردنی كێڵگەكان دەكات، ناكۆكییەكی گەورەی لەسەر دەستەواژەی "كێڵگە ئێستاییەكان" دروست كردووە، بەغداد پێی وایە ئەمە هەموو كێڵگەكان دەگرێتەوە، بەڵام هەولێر پێداگری دەكات كە ئەمە تەنها ئەو كێڵگانە دەگرێتەوە كە پێش 2005 چالاك بوون، هەرێم بۆ ئەمە پشت بە ماددەكانی 115 و 121 دەبەستێت كە دەسەڵاتی فراوان بە هەرێم دەبەخشن و جەخت دەكەنەوە كە لە كاتی ناكۆكیدا، یاسای هەرێم لە پێشترە.

لەم بۆشاییە یاساییەدا و لە غیابی یاسایەكی فیدراڵی بۆ نەوت و گاز، هەرێم لە ساڵی 2007 یاسای نەوت و گازی خۆی دەركرد و گرێبەستە سەربەخۆكانی واژۆ كرد.

ڕێککەوتنی نەوتی هەولێر و بەغداد (ئەیلوولی 2025)

ڕۆڵی سەرۆکی حکومەت و دەستکەوتە ستراتیژییەکانی هەرێم و چارەسەركردنی كێشەكانی بەردەم خەرجكردنی مووچە:

لە دەرئەنجامی تێکەڵبوونی هەموو ئەو فشارە سیاسی، یاسایی و ئابوورییانەدا، ڕێککەوتنی ئەیلوولی 2025 وەک چارەسەرێکی سیاسیی پراگماتیکی هاتە ئاراوە، لەم نێوەندەدا، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڕێز مەسرور بارزانی، بە ئیرادەیەکی بەهێزەوە ڕۆڵێکی سەرەکی و یەکلاکەرەوەی بینی لە بەڕێوەبردنی دانوستانەکان و گەیشتن بە ڕێککەوتنێک کە مافە دەستووری و داراییەکانی هەرێمی کوردستان بپارێزێت، ئامانجی سەرەکیی ئەم هەوڵانە، ڕێکخستنەوەی واقعی ئابووریی هەرێم بوو لەسەر بنەمایەکی یاسایی و سەقامگیر و  هاوسەنگی لە نێوان سەروەریی فیدراڵی (کە بەغداد دەیەوێت) و مافە دەستوورییەکانی هەرێم (کە هەولێر داوای دەکات) دروست بکات.

ڕێککەوتنەکە چارەسەرێکی گشتگیری بۆ ئەو کێشە کەڵەکەبووانە داناوە کە ساڵانێک بوو بووبوونە هۆی قەیرانی دارایی و چارەسەركردنی كێشەی كۆمپانیاكانی نەوت و دانانی چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ چارەسەركردنی بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و  بنەمای بودجەی ساڵی 2026  بەو شێوەیی خوارەوە:

یەكەم: چارەسەری کێشەی مووچە:

یەکێک لە گرنگترین و ستراتیژیترین دەستکەوتەکانی ڕێککەوتنی ئەیلوولی 2025، جیاکردنەوەی تەواوەتی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانە لە ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، کە ئەمەش بەرهەمی هەوڵ و پێداگرییەکی بەردەوامی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڕێز مەسرور بارزانی بوو، بە درێژایی دانوستانەکان، بەڕێزیان جەختی لەوە دەکردەوە کە "نابێت مووچەی فەرمانبەران تێکەڵی هیچ کێشەیەکی سیاسی بکرێت،"

دیدگایەک کە هاوتای بڕیاری پێشووتری دادگای فیدراڵی بوو و بنەمایەکی یاسایی بەهێزی بە ڕێککەوتنەکە بەخشی، لەبری بەستنەوەی مووچە بە پشکی بودجەوە، ڕێککەوتنە نوێیەکە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی وەک "خەرجییەکی ڕاستەقینە و پێویست" (النفقات الفعلیە)، ئەم میکانیزمە نوێیە حکومەتی فیدراڵی پابەند دەکات کە مانگانە ئەو بڕە پارەیە بنێرێت کە بۆ مووچە پێویستە، بێ ئەوەی پەیوەست بێت بە کێشەی هەناردەکردنی نەوت یان هەر ناکۆکییەکی ترەوە، بەم شێوەیە، پرسی مووچە لە قەیرانێکی سیاسیی بەردەوامەوە گۆڕدرا بۆ مافێکی یاسایی و دەستووریی پارێزراو، کە سەقامگیرییەکی دارایی و دەروونیی گرنگ بۆ هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان مسۆگەر دەکات و چیتر ڕێگە نادات قووتی خەڵک وەک کارتی فشار بەکاربهێنرێت.

دووەم: داهاتی نانەوتی ڕێکخستنی داهاتی ناوخۆ و خەرجییەکان:

یەکێک لە ئاڵۆزترین و هەستیارترین کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغداد، پرسی داهاتە نانەوتییەکان (الایرادات غیر النفطية) بوو، ئەم کێشەیە تەنها بابەتێکی ژمێریاری نەبوو، بەڵکو ڕەگێکی قووڵی لە لێکدانەوەی جیاواز و دژبەیەکی نێوان ماددە یاساییەکاندا هەبوو، کە بەغداد زۆرجار بۆ فشار دروستکردن لەسەر هەرێم بەکاری دەهێنا.

ڕێککەوتنەکە چوارچێوەیەکی نوێی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم و خەرجییەکانی وەک "خەرجییە سیادی و حاکیمەکان" (النفقات الفعلیە) داناوە، ئەمەش وا دەکات خەرجییەکانی هەرێم بە شێوەیەکی یاسایی لە بودجەی فیدراڵیدا بناسرێن و داهاتەکان بە شەفافیەتێکی زیاترەوە بەڕێوەببرێن بێگومان ئەمە شیکردنەوەیەکی فراوانترە کە بە وردی تیشک دەخاتە سەر جیاوازیی نێوان ماددەکانی 27 و 29 یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی و یاسای بودجە و پێداگریی هەرێم لەسەر جێبەجێکردنی یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی كە بە بۆچوونی ئێمە لە نێوان خراپ و خراپتر خراپ هەڵبژێرین دەنا ئەو یاسایە زوڵمی زۆری لە فیدراڵیەت كردووە لە هاوسەنگیی نێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان.

کێشەی داهاتە نانەوتییەکان لە دژبەیەکیی نێوان دوو ماددەی یاسای بودجەی فیدراڵیدا بوو: ماددەی 27 بە شێوەیەکی گشتی داوای گەڕاندنەوەی 100%ی هەموو داهاتەکانی دەکرد بۆ بەغداد، لە کاتێکدا ماددەی 29 باسی لە گەڕاندنەوەی 50%ی هەندێک لەو داهاتانە دەکرد بۆ پارێزگاکان، ئەم دژبەیەکییە دەرفەتی بە بەغداد دابوو کە بە ئارەزووی خۆی مامەڵە بکات و زۆرجار داوای هەموو داهاتەکانی دەکرد، لە بەرامبەردا، شاندی حکومەتی هەرێم پێداگریی لەسەر ئەوە دەکرد کە دەبێت کێشەکە لەسەر بنەمای یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی چارەسەر بکرێت، کە یاسایەکی بنەڕەتییە و جیاوازییەکی ڕوون لەنێوان داهاتی فەرمانگە فیدراڵییەکان (کە بۆ بەغدادە) و داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم (کە موڵکی هەرێمە) دەکات،

داواکاریی هەرێم ئەوە بوو کە مامەڵەکردن لە چوارچێوەی ئەم یاسا بنەڕەتییەدا بێت، نەک بڕیاری تاکلایەنە و لێکدانەوەی سیاسییانەی یاسای بودجە، ئەم دژبەیەکییە یاساییە ژینگەیەکی ناڕوونی دروست کردبوو کە تێیدا بەغداد دەیتوانی بە ئارەزووی خۆی یاری بە لێکدانەوەکان بکات و هەمیشە ئەو ماددەیە بەکاربهێنێت کە زیاتر لە بەرژەوەندیی خۆیدا بوو،  لە لایەكی تر نەبوونی متمانە ئەزموونی پێشوو (وەک لە ساڵی 2010) سەلماندبووی کە تەنانەت کاتێک هەرێم پابەندیش بووبێت بە ناردنی داهات، بەغداد ئەو 50%یەی نەگەڕاندووەتەوە،

پێداگریی هەرێم: جێبەجێکردنی یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی لە بەرامبەر ئەم ئاڵۆزییەدا، شاندی حکومەتی هەرێم بە سەرۆکایەتیی بەڕێز مەسرور بارزانی، پێداگرییان لەسەر چارەسەرێکی بنەڕەتی و یاسایی دەکرد، داواکاریی سەرەکیی هەرێم ئەوە بوو کە دەبێت مامەڵەکردن لەگەڵ داهاتەکان لەسەر بنەمای  یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی (قانون الادارە المالیە الاتحادی) بێت، نەک لێکدانەوەی سیاسییانەی یاسای بودجە کە ساڵانە دەگۆڕێت،  یاسای کارگێڕیی دارایی فیدراڵی چی دەڵێت؟  ئەم یاسایە، کە یاسایەکی بنەڕەتی و چوارچێوەییە، جیاوازییەکی ڕوون و لۆژیکی لەنێوان جۆرەکانی داهاتدا دەکات:

1- داهاتی فەرمانگە فیدراڵییەکان (الدوائر الممولە مركزیاً): ئەمە تەنها ئەو داهاتانە دەگرێتەوە کە لەو فەرمانگە فیدراڵییانەوە بەدەست دێن کە لەناو هەرێم کار دەکەن (وەک فەرمانگەی ڕەگەزنامە، کارتی نیشتمانی، هتد)، هەرێم هیچ کێشەیەکی لەگەڵ گەڕاندنەوەی ئەم داهاتانەدا بۆ بەغداد نەبووە.

2- داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێم (الایرادات المحلیە): ئەمە ئەو داهاتانە دەگرێتەوە کە لەسەر بنەمای یاسا ناوخۆییەکانی هەرێم و دەسەڵاتی پەرلەمانی کوردستان کۆدەکرێنەوە (وەک داهاتی شارەوانییەکان، ئاو و ئاوەڕۆ، باج و ڕسوماتە ناوخۆییەکان)، بەپێی پرەنسیپە فیدراڵییەکان و یاسای کارگێڕیی دارایی، ئەم داهاتانە موڵکی هەرێمن و دەبێت بۆ خزمەتی هەمان ناوچە و پڕکردنەوەی خەرجییە ناوخۆییەکان بەکاربهێنرێن.

پێداگریی شاندی هەرێم لەسەر ئەم بنەما یاساییە، هەوڵێک بوو بۆ دەرچوون لە گەمە سیاسییەکانی بەغداد و دانانی چارەسەرێکی یەکجارەکی کە ڕێز لە دەسەڵاتە دەستوورییەکانی هەرێم بگرێت، ڕێککەوتنە نوێیەکە، بە دانانی میکانیزمی   پاکتاوی دارایی (المقاصە المالیە)، هەنگاوێکی گرنگی لەم ئاراستەیەدا ناوە و دان بەوەدا دەنێت کە دەبێت حیساباتی نێوان داهات و خەرجییەکان بە شێوەیەکی ژمێریاری و شەفاف چارەسەر بکرێت، نەک وەک بابەتێکی سیاسی بۆ ململانێ.

سێیەم: كێشەی نەوت و ڕازیكردنی كۆمپانیا نەوتییەكان: لە قەرزی كەڵەكەبووەوە بۆ میكانیزمێكی گەرەنتیكراو

لە بودجەی حكومەتی فیدراڵی ساڵانی 2023- 2024 -2025 لە یاساكانی بودجەی پێشوودا، بەغداد پابەندییەكانی هەرێمی بە ڕادەستكردنی بڕێكی ناواقیعی وەك 400 هەزار بەرمیل نەوت لە ڕۆژێكدا گرێ دەدا، كە زۆرجار دەبووە بیانوو بۆ بڕینی بودجە و مووچە، كێشەی تر لە یاساكانی پێشوودا، هیچ بڕە نەوتێك بە فەرمی بۆ پێداویستییەكانی ناوخۆی هەرێم (وەك پاڵاوگەكان و بەرهەمهێنانی كارەبا) دیاری نەكرابوو بۆیە لە ئێستادا  وەكو چارەسەری نوێ: ڕێككەوتنەكە بە ڕوونی ڕۆژانە 50 هەزار بەرمیل نەوتی بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان تەرخان كردووە، ئەمەش سەقامگیریی وزە لە ناوخۆی هەرێمدا مسۆگەر دەكات و داهاتێكی زیادە بۆ حكومەتی هەرێم فەراهەم دەكات كە مانگانە بە نزیكەی 128 ملیار دینار مەزەندە دەكرێت.

یەكێكی تر لە ئاڵۆزترین و هەستیارترین بەشەكانی دانوستانەكان، پرسی شایستە داراییەكان و قەرزە كەڵەكەبووەكانی كۆمپانیا نەوتییە بیانییەكان بوو، ئەم كۆمپانیایانە، كە ملیاران دۆلاریان لە كەرتی نەوتی هەرێمدا وەبەرهێنابوو، دوای ڕاگرتنی هەناردە لە ئازاری 2023ەوە هیچ داهاتێكیان نەبوو و داوای گەرەنتیی ڕوونیان دەكرد بۆ دەستپێكردنەوەی بەرهەمهێنان، ڕێككەوتنە نوێیەكە لە ڕێگەی سێ خاڵی سەرەكییەوە چارەسەرێكی كرداری و متمانەبەخشی بۆ ئەم كێشەیە دانا:

1- دیاریكردنی تێچووی كاتی و میكانیزمی قەرەبووی ماددی (In-Kind Payment):

•  دیاریكردنی 16 دۆلار وەك پێشەكی (سُلفە): لەبەر ئەوەی دیاریكردنی تێچووی وردی بەرهەمهێنان و گواستنەوە كاتی دەویست، لایەنەكان ڕێككەوتن لەسەر بڕی 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك وەك تێچوویەكی كاتی، ئەم بڕە وەك "پێشەكی" هەژمار دەكرێت تا ئەو كاتەی تێچووە ڕاستەقینەكان دیاری دەكرێن.

• قەرەبووی تێچوونی (نەوت) وەكو بنەمای بۆ پارەی كاش: گرنگترین خاڵ ئەوەیە كە ئەم 16 دۆلارە بەرامبەر بە بەرمیلێك نەوت 40 لیتر نەوتی خاو دانراوە كە حكومەتی عێراق دەیدات، نرخی نەوت لە 65 دۆلار بۆ 70 دۆلارە لە ئێستادا كە پێوانەی نێودەوڵەتی 159 لیترە بۆ بەرمیلێك نەوت بۆیە نزیك 15 بۆ 16 دۆلار دەكات لەئێستادا، ئەم میكانیزمە سوودی گەورەی هەیە:

1. لابردنی بیرۆكراسیی بەغداد: كۆمپانیاكان پێویستیان بەوە نابێت چاوەڕێی حكومەتی عێراق بكەن بۆ وەرگرتنی پارەكانیان.

2. گەرەنتیی ڕاستەوخۆ: مادام بەرهەمهێنان بەردەوام بێت، كۆمپانیاكان دڵنیان لە وەرگرتنی شایستەكانیان بە شێوەی نەوتی خاو دەتوانن بەكار بهێنن.

3. دەستنیشانكردنی كۆمپانیایەكی ناوبژیوانكار: وەزارەتی نەوتی فیدراڵی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیایەكی ڕاوێژكاریی وزەی ناسراوی جیهانی واژۆ دەكات (پێشبینی دەكرێت Wood Mackenzie بێت)، ئەركی ئەم كۆمپانیایە ئەوەیە كە بە وردی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە هەر كێڵگەیەكی هەرێمدا هەڵبسەنگێنێت، هەر كۆمپانییایەك بەپێی سرووشتی تێچوونەكەی.

4. پاكتاوكردنی حیسابات (التسویە): دوای ئەوەی كۆمپانیا ڕاوێژكارییەكە ڕاپۆرتەكەی تەواو كرد، تێچووی كۆتایی دیاری دەكرێت، لێرەدا دوو ئەگەر هەیە:

• ئەگەر تێچووەكە زیاتر بوو لە 16 دۆلار: ئەوا حكومەتی عێراق و هەرێم قەرەبووی جیاوازییەكە بۆ كۆمپانیاكان دەكەنەوە بۆ هەموو ئەو ماوەیەی كە تێپەڕیووە.

• ئەگەر تێچووەكە كەمتر بوو لە 16 دۆلار: ئەوا كۆمپانیاكان ئەو بڕە زیادەیەی وەریانگرتووە، لە شایستە داراییەكانی داهاتوویان دەبڕدرێت.

5. بۆ چارەسەری كێشەی كۆمپانیا نەوتییەكان: لە كێشەی پێشوو شایستە داراییە كەڵەكەبووەكان و قەرزەكان، متمانەی كۆمپانیاكانی لەناوبردبوو و هەڕەشەیەكی گەورە بوو لەسەر كەرتی وزەی هەرێم بۆیە ڕێككەوتنەكە لەگەڵ هەشت كۆمپانیای بیانی كراوە و میكانیزمێكی كرداریی داناوە لە ماوە مانگێك چارەسەری ئەو قەرزە كەڵكەبوانە بكرێت. وردەکاریی داهات و دابەشکردن (بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان):

 

· تێبینی: کێشەی کۆمپانیاکانی DNO و Genel Energy، کە پەیوەستە بە داواکارییان بۆ وەرگرتنەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی پێشوویان (نزیکەی 1 ملیار دۆلار)، هێشتا بە کراوەیی ماوەتەوە و چاوەڕوان دەکرێت لە قۆناغەکانی داهاتوودا گفتوگۆی لەسەر بکرێت.

چوارەم: گۆڕینی دۆخی هەرێم لە گۆشەگیریی ئابوورییەوە بۆ هاوبەشێكی متمانەپێكراوی نێودەوڵەتی:

ڕێككەوتنی ئەیلوولی 2025، جگە لە چارەسەركردنی كێشە سیاسی و یاساییەكان، گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی لە پێگەی ئابووری و نێودەوڵەتیی هەرێمی كوردستاندا دروست كرد. ئەم ڕێككەوتنە هەرێمی لە دۆخی "گۆشەگیری و بەرگریكردن"ەوە گواستەوە بۆ قۆناغی "هاوبەشیی یاسایی و متمانەپێكراوی نێودەوڵەتی"، كە كاریگەرییە ئەرێنییەكانی لە چەندین ڕەهەندەوە دەردەكەوێت.

یەكێك لە دەرئەنجامە ڕاستەوخۆكانی ڕاگرتنی هەناردەی نەوت، لەدەستدانی متمانەی كۆمپانیا بیانییەكان و وەستانی سووڕی ئابووری بوو كە بە كەرتی نەوتەوە بەسترابووەوە. بەڵام ڕێككەوتنە نوێیەكە، بە دانانی میكانیزمێكی شەفاف و خاوەن گەرەنتیی نێودەوڵەتی (دادگای پاریس) بۆ پاراستنی ماف و شایستە داراییەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان، ئەو متمانەیەی بە شێوەیەكی بەهێزتر دروست كردەوە. ئەم هەنگاوە نیشانی جیهانی دا كە حكومەتی هەرێمی كوردستان توانای دانوستان و پابەندبوونی بە ڕێككەوتنە ئاڵۆزەكانی هەیە و دەتوانێت مافی وەبەرهێنەرە بیانییەكان بپارێزێت. ئەمەش نەك تەنها ئەو 8 كۆمپانیایەی هێنایەوە سەر كار، بەڵكو دەرگای بۆ هاتنی كۆمپانیای نوێ و وەبەرهێنانی زیاتر لە كەرتی وزەی هەرێمدا كردەوە.

گرنگتر لەوە، بوژانەوەی كەرتی نەوت كاریگەرییەكی زنجیرەیی ئەرێنی لەسەر تەواوی ئابووریی هەرێم دەبێت. پێشتر، بەهۆی ڕاگرتنی هەناردەی نەوتەوە، سەدان كۆمپانیای ناوخۆیی كە خزمەتگوزارییان پێشكەش بە كەرتی نەوت دەكرد، لە كار وەستابوون. ئەمەش بووبووە هۆی لەدەستدانی هەزاران هەلی كار ئێستا، بە دەستپێكردنەوەی كارەكان، كۆمپانیاكانی بواری ئاسایش و پاراستن (كۆمپانیا ئەمنییەكان)، خزمەتگوزاریی لۆجستی و پاككردنەوە، و دابینكردنی پێداویستی و كەرەستە (تجهیزات) و چەندین بواری تر، دەگەڕێنەوە سەر كار. ئەمەش نەك تەنها سووڕێكی نوێی ئابووری دروست دەكات، بەڵكو هەلی كاری بەرفراوان بۆ هاووڵاتییانی هەرێمی كوردستان دەڕەخسێنێت و بێكاری كەم دەكاتەوە. بەم شێوەیە، ڕێككەوتنەكە هەرێمی كوردستانی لە قەیرانێكی ئابووریی قووڵ ڕزگار كرد و كردییە دەروازەیەكی سەرنجڕاكێشتر بۆ وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی و هاوبەشێكی ئابووریی جێی متمانە لە ناوچەكەدا.