شەوی سووری كریپتۆ: چۆن ترەمپ بازاڕی بیتکۆین و دراوە ئەلیكترۆنییەكانی هەژاند؟

لە ڕۆژی 10ی تشرینی یەكەمی 2025، بە دیاریكراوی شەوی ڕابردوو دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا ڕایگەیاند كە باجێكی زیادەی 100% دەخاتە سەر هەموو كاڵا هاوردەكراوەكانی چین. ئەم بڕیارە وەك وەڵامێک هات بۆ كۆنترۆڵ كردنی هەناردەكردنی كانزا دەگمەنەكان و نەرمەكاڵا گرنگەكان لەلایەن چینەوە، كە بەشێكی گرنگن بۆ دروستكردنی مایكرۆچیپ و سیمی كۆنداكتەرەكان لە تەكنەلۆژیای دەستكرد و ئەلیكترۆنیاتدا. ئەم باجە نوێیە، كە بڕیارە لە 1ی تشرینی دووەمەوە كاری پێبكرێت، كۆی گشتیی باجەكانی سەر كاڵا چینییەكان بۆ 130% بەرز دەكاتەوە، چونكە پێشتر باجێكی 30% لەسەر ئەو كاڵایانە هەبوو.

ڕاگەیاندنی ئەم باجانە بووە هۆی داڕمانێكی خێرا و گەورە لە بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكاندا لە ماوەی چەند كاتژمێرێكدا، زیاتر لە 7.5 ملیار دۆلار لە پۆزیشنی بازرگانیی دراوە ئەلیكترۆنییەكاندا لەناوچوون، نرخی بیتكۆین (Bitcoin) بە شێوەیەكی بەرچاو دابەزی و گەیشتە خوار 110,000 دۆلار، هەروەها نرخی ئیسریۆم (Ethereum)یش بە ڕێژەی 5.8% دابەزی و گەیشتە نزیكەی 3,637 دۆلار ئەم ڕووداوە بووە هۆی زیانێكی زۆر بۆ ئەو وەبەرهێنەرانەی كە لەم بازاڕەدا كاریان دەكرد، بەتایبەتی ئەوانەی كە پۆزیشنی درێژیان (long positions) هەبوو شارەزایانی ئابووری و بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان پێیان وایە كە ئەم باجانەی ترەمپ كاریگەرییەكی ڕاستەوخۆیان هەبووە لەسەر ناجێگیربوونی بازاڕە جیهانییەكان و بەتایبەتی بازاڕی كریپتۆ. ترس لە شەڕێكی بازرگانیی فراوانتر لە نێوان ئەمریكا و چیندا، وەبەرهێنەرانی ناچار كردووە كە سەرمایەكانیان لە سەروەتە پڕمەترسییەكان بكێشنەوە، كە دراوە ئەلیكترۆنییەكان یەكێكن لەوانە، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە بڕیارە سیاسییەكان و گرژییە نێودەوڵەتییەكان دەتوانن كاریگەرییەكی بەرچاویان لەسەر بازاڕە داراییەكان، لەوانەش بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان، هەبێت.

 

پەیوەندی نێوان باج و دراوە ئەلیكترۆنییەكان 

پەیوەندی نێوان باجەكان (تاریفەكان) و بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان زیاتر ناڕاستەوخۆیە و لەڕێگەی كاریگەرییە گشتییەكانیان لەسەر ئابووریی جیهانی و هەستی وەبەرهێنەرانەوە دەردەكەوێت. كاتێک گرژییە بازرگانییەكان زیاد دەكەن و وڵاتان باج لەسەر كاڵاكانی یەكتر دەسەپێنن، ئەمە دەبێتە هۆی:

1- ناجێگیریی ئابووری و نادڵنیایی: شەڕە بازرگانییەكان نادڵنیایی لە بازاڕە جیهانییەكاندا دروست دەكەن، وەبەرهێنەران لە كاتی نادڵنیاییدا مەیلیان بۆ كەم كردنەوەی مەترسی هەیە و سەرمایەكانیان لە سەروەتە پڕمەترسییەكان (وەك دراوە ئەلیكترۆنییەكان) دەگوازنەوە بۆ سەروەتە سەلامەتەكان (وەك زێڕ یان بۆندەكانی حكومەت).

2- كاریگەری لەسەر زنجیرەی دابینكردن: باجەكان دەتوانن زنجیرەی دابینكردنی جیهانی تێكبدەن، كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی لەسەر كۆمپانیاكان و متمانەی بەكاربەران دەبێت، و بەدوای خۆیدا كاریگەری لەسەر بازاڕە داراییەكان دەبێت.

3- هەستی وەبەرهێنەران: هەواڵە نەرێنییەكان دەربارەی شەڕە بازرگانییەكان و باجەكان دەتوانن هەستی وەبەرهێنەران بگۆڕن و بیانترسێنن، كە ئەمەش دەبێتە هۆی فرۆشتنێكی بەكۆمەڵ و دابەزینی نرخەكان.

ئایا ئەو دابەزینە بۆ جیاوازە لە دابەزینەكانی تر؟

بەرگەگرتنی بازاڕی کریپتۆ و گەڕانەوەی خێرا لە دابەزینەکاندا بازاڕی دراوە دیجیتاڵییەکان (کریپتۆکارەنسی) بەردەوام بە ناسەقامگیری و گۆڕانکاریی خێرا ناسراوە، لە ڕابردوودا، کاتێک بازاڕ تووشی دابەزینێکی گەورە دەبوو، بە گشتی نزیکەی 10 مانگ یان زیاتری پێویست بوو تا نرخەکان هاوسەنگ ببنەوە و بگەڕێنەوە ئاستی پێشوویان. ئەمەش وای دەکرد کە وەبەرهێنەران بە گومانەوە سەیری ئەم بازاڕە بکەن و وەک شوێنێکی پڕ مەترسی بۆ سەرمایەگوزاری لێی بڕوانن، بەڵام دابەزینە نوێیەکەی بازاڕی کریپتۆ، کە لە دوێنێ‌ ڕووی دا چیرۆکێکی جیاوازمان پێ دەڵێت لەم ڕووداوەدا، نرخی بیتکۆین بە خێرایی دابەزی بۆ نزیکەی $105,000، بەڵام لە ماوەیەکی زۆر کەمدا، تەنها چەند کاتژمێرێک دواتر، توانی نیوەی ئەو دابەزینە قەرەبوو بکاتەوە و بگەڕێتەوە سەرووی $114,000. ئەم گەڕانەوە خێرایە، کە لە مێژووی کریپتۆدا کەم وێنەیە، نیشانەیەکە بۆ گۆڕانکارییەکی بەرچاو لە ڕەفتاری بازاڕدا هۆکارەکانی ئەم گەڕانەوە خێرایە دەگەڕێنەوە بۆ چەند فاکتەرێک.

یەکەم: زیادبوونی داواکاریی دامەزراوەیی و هاتنە ناوەوەی سەرمایەی گەورە لە ڕێگەی سندووقەکانی گۆڕینەوەی بازرگانی (ETFs) بۆ بیتکۆین، کە وای کردووە بازاڕەکە کەمتر هەستیار بێت بە شۆکە کتوپڕەکان.

دووەم: بوونی سیستمی کڕینی ئۆتۆماتیکی و داواکاریی بەهێز لە ئاستە پشتیوانییە تەکنیکییەکاندا، کە بە خێرایی کاردانەوەیان هەبوو کاتێک نرخەکان دابەزین ئەم ڕووداوە نوێیە مانای ئەوەیە کە بازاڕی کریپتۆ، سەرەڕای پەیوەندیی بە ڕووداوە ئابووری و جیۆپۆلەتیکییە جیهانییەکانەوە، بەرگەگرتنی زیاتری پەیدا کردووە گەڕانەوەی خێرای نرخەکان لە دابەزینەکاندا، بە تایبەتی لە ماوەیەکی کەمدا، وای لێدەکات کە کریپتۆ وەک کاڵایەکی سەلامەتتر و جێگەی متمانەتر سەیر بکرێت بۆ مامەڵەکردن،  ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕینی تێڕوانینی گشتی بۆ دراوە دیجیتاڵییەکان وەک بەشێکی گرنگ لە پۆرتفۆلیۆی وەبەرهێناندا.

دابەزینە مێژووییەكانی بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان 

بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان بە سرووشتی خۆی بازاڕێكی ناجێگیرە و لە مێژوودا چەندین جار دابەزینی گەورەی بەخۆوە بینیوە،  زۆرجار ئەم دابەزینانە پەیوەندییان بە هۆكارە ماكرۆئابوورییەكان، ڕووداوە جیۆپۆلەتیكییەكان، یان گۆڕانكاری لە ڕێساكاندا هەبووە:

یەكەم: 2017-2018 (زستانی كریپتۆ): دوای گەیشتنی بیتكۆین بە نزیكەی 20,000 دۆلار لە كۆتایی 2017، بازاڕەكە دابەزینێكی گەورەی بەخۆوە بینی. هۆكارەكانی ئەم دابەزینە بریتی بوون لە زیادبوونی نیگەرانییەكان لەسەر ڕێساكان، قەدەغەكردنی ICO (Initial Coin Offering) لە چین، و گومانەكان لەسەر گەشەی بەردەوامی بازاڕەكە.

دووەم: 2020 (داڕمانی كۆرۆناڤایرۆس): لە مانگی ئازاری 2020، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆناڤایرۆس و كاریگەرییەكانی لەسەر ئابووری جیهانی، بازاڕی كریپتۆش دابەزینێكی بەرچاوی بەخۆوە بینی. ئەمەش نیشانەی ئەوە بوو كە دراوە ئەلیكترۆنییەكان هێشتا بە توندی پەیوەستن بە بازاڕە داراییە نەریتییەكانەوە لە كاتی قەیرانە گشتییەكاندا. 

سێیەم:2021 -2022 (داڕمانی دوای لوتكە): دوای گەیشتنی بیتكۆین بە لوتكەی نوێ لە كۆتایی 2021، بازاڕەكە جارێكی تر دابەزی. هۆكارەكانی ئەم دابەزینە بریتی بوون لە زیادبوونی ڕێژەی سوو لەلایەن بانكی ناوەندیی ئەمریكاوە بۆ كۆنترۆڵكردنی هەڵاوسان، داڕمانی پڕۆژەكانی وەك Terra/Luna، و كێشەكانی پلاتفۆرمەكانی وەك FTX، ئەم ڕووداوانە نیشان دەدەن كە بازاڕی دراوە ئەلیكترۆنییەكان زۆر هەستیارە بە گۆڕانكارییە ئابووری و سیاسییە جیهانییەكان. باجەكان و شەڕە بازرگانییەكان، بە زیادكردنی نادڵنیایی و كاریگەری لەسەر هەستی وەبەرهێنەران، دەتوانن ببنە هۆی دابەزینی گەورە لەم بازاڕەدا، وەك ئەوەی لە 10ی تشرینی یەكەمی 2025 ڕووی دا.