كورد لەناو بەها جیهانیەكانی سەردەمی نوێدا

گرنگی پێگەی كورد لەم قۆناغەی ئەمڕۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تەنها لە رووە جیۆسیاسیەكەیەوە نییە، بەڵكو ئەوەی كوردی لەم ناوچەیەدا گرنگتر و بەنرختر كردووە پێگەی ئەوە لەناو بەها جیاوازەكانی سەردەمی نوێدا. 

 

مەبەستمان بە (بەهاكانی سەردەمی نوێ) ئەو ئەخلاقیات و باوەڕە هاوبەشانەیە كە سەردەمەكەی پێ دەناسرێتەوە، وەک بەهاكانی ئازادی ،ماف، قبووڵكردنی جیاوازیی،  ئاشتی خوازیی، دیموكراسی و بێلایەنیی دەوڵەت.

 

بەكورتی واتە ئەو بەهایانەی كە پێكەوە دەتوانن ژینگەیەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی لەبار بۆ ژیانی مرۆڤەكان لەگەڵ یەكتر لە جوگرافیایەكی دیاری كراودا دروستبكەن.

 

بۆنمونە ئەمڕۆ ژیاری رۆژئاوا - لەگەڵ هەمو تێبینییەكان - بەگشتی ئەم ژیارە كە هەڵگری ئەو نۆرم و بەهایانەیە توانیویەتی ببێتە جێگەیەک بۆ ژیان و گوزەرانی  كلتوور و رەنگ و ئایدیا و رەگەز و ئاین و ئایدۆلۆژیا جیاوازەكان. 

 

ئەوەش لەبەر ئەوەی رۆژئاوا لەرێگەی قبووڵكردنی ئەو بەهایانە بووەتە كۆكەرەوەیەک بۆ هەموو جیاوازەكان و هیچ پێكهاتەیەک هەست بە هەڕەشەیەك ناكات لەلایەن دەوڵەت یان بیروباوەڕێكی باڵادەستەوە تا لەبەرامبەر دا ناچار بە بەرگری لە خۆگرتن و خۆ چەكداركردن ببێت و ئیدی ئالێرەوە ململانێی خوێناوی دەستپێبكات.

 

واتە  دروست ئەو هاوكێشەیەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئیشدەكات، كە دەبینین هەر پێكهاتەیەک بۆ پاراستنی بوونی خۆی دەبێت خۆی پڕچەک بكات، بەتایبەت لە پاش رووداوەكانی سووریا و بەهاری عەرەبی ئەم حاڵەتە باشتر خۆی نمایان كرد و خۆی نیشاندا.

 

بێگومان ئەوروپا و رۆژئاوای ئێستاش كە هەڵگری ئەم بەهایانەی پێكەوەژیانە ئەگەر بیگەڕێنینەوە بۆ نزیكەی سەدەیەک لەمەوبەر دەبینین ئەویش ئەو جێگە ئارامەی ئێستە نییە چونكە هەڵگری ئەو بەهایانە نەبووە.

 

 بۆ ئەمەش دەبێ تەماشای گرفتی سامیەت و هەوڵەكانی هیتلەر بۆ لەناو بردنی جولەكە و دەركردنیان لە كیشوەری ئەوروپا بكەین، هیتلەر هاواری دەكرد: لەناویان بەرن بەر لەوەی ئەوان ئێوە لەناوبەرن.

 

واتە ئەو دەرفەتی پێكەوە ژیان و پێكەوە هەڵكردنەی ئێستا لە ئەوروپا هەیە نزیكەی هەشتا ساڵێكە بە پراكتیک هەیە و دەرەنجامی كۆمەڵێک  ئەزموونی سیاسیی و فیكریی و ئایینیە كە تەنها موڵكی رۆژئاوا نییە، بەڵكو جیهان بە گشتی لە بەرهەم هێنانیدا بەشدارە.

 

ئەم گێرانەوەیەی پێشوو گرنگ بوو تا لەوە تێبگەین كاتێک باس لە پێگەی كورد دەكەین لەناو بەهاكانی سەردەمدا مەبەستمان چییە؟ زۆر بە كورتی مەبەستمان مافی بوونی ئەوانی ترە لەگەڵ تۆدا، مافێكی یەكسان لە رووی فیزیكی و سیاسیی و كلتووریەوە.

 

بە خوێندنەوەیەكی خێرا بۆ  پێشهاتەكانی ئەم دواییانە و چەند ساڵی رابردوو لە ناوچەكەدا، دەبینین نزیكترین هێزو پێكهاتە لەناوچەكەدا لەم بەهایانەی باسمان كردن كوردەكانن.

 

كوردەكان لەناو ئەو هەموو هێز و دەوڵەت و گرووپانەی لەناوچەكەدا ئامادەییان هەیە لە هەمووان زیاتر وابەستە و پابەندی ئەم بەهاو نۆرمە یۆنیڤێرساڵ و جیهانیانەن. بەشداریكردنیش لە پرۆژەی ئیبراهیمیی هەر ئەمەیە و زیاد و كەم شتێكی تر نییە، كە لێرەدا نامەوێ بچمە سەر ئەوباسە.

 

هەر لە رۆژئاوای كوردستان تا باشوور و تا باكوور ئێمە هێز و لایەنە كوردییەكان دەبینین باوەڕیان بەم بەهایانە هەیە و لە باشوور سیستمی حوكمڕانی لەسەر دامەزراوە.

 

ئەم پابەند بوونەش هەوڵێكی تەكتیكی كاتی نیوە بۆ رازیكردنی رۆژئاوا، بەڵكو ئەگەر تەماشای ئەدەبیات و بیركردنەوەی  سیاسیی و  ئایینیی و  كۆمەڵایەتیی كورد بكەین دەبینن لەناو خۆیدا هەڵگری ئەم بەهایانەیە.

 

گرنگترین لایەن لەم بارەیەوە دیدگای ئاینیی رەسەنی كوردە، كە دیدگایەكی توندڕەوانەی دژ بە (ئەوی تری جیاواز) نییە، بەڵكو خۆبەخۆ دیدگایەكی لێبوردەی ئەوی دیکە قبوڵكەرە، ئەمەش بەتەواوی لە تەریقەتەكانی وەك نەقشەبەندی و كەسنەزانی و زۆربەی تەریقەتە سۆفیزمەكانی کوردستاندا رەنگی داوەتەوە .

 

 هەروەک لە ئەدەبیاتی شاعیرانی كلاسیكدا ئەمە بەروونی دەبینرێت و ئەگەر دینداری كوردستان بخرێتەوە سەر ئەسڵە نیشتیمانییەكەی، ئەوا دەبینی بە تەواوی دینداریەكی مرۆڤدۆستانەی نا تەكفیری میهرەبان و ئەوی دیکە قبووڵكەرە.

 

هەروەها ئێمە لە كوردستان كێشەیەكی ئایینی مەزهەبیمان نییە، نە لە ناوخۆ و نە لەگەڵ دەرەوەش، بەڵكو ئەوەی هەمانە دۆزێكی قەومییە كە دەمانەوێ مافە نەتەوەیی و جوگرافیەكانمان بچەسپێنرێت و دانی پیا بنرێت.

 

لەناوخۆشدا ئەوەی كۆمان دەكاتەوە كوردبوونە، باوەڕی ئایینی و مەزهەبیی جیاواز لەناو ئەم پێكهاتە نەتەوەییەدا ئازادو دانپیانراوە، بە شێوەیەكی سروشتی. 

 

ئەم پاشخانە ئایینیە لێبوردەیەش بێگومان رێخۆشكەرە بۆ ئەوەی سیستمێكی سیاسیی بێلایەن لەرووی مەزهەبی و ئایینییەوە لەناو جڤاتی سیاسیی كوردیەوە بێتە دەرێ، ئەمەش زەمینەیەكی لەبار سازدەكات بۆ زامنكردنی بوون و مانەوەی هەموو پێكهاتە جیاوازەكان، بە ئارامی لە جوگرافیای كوردستاندا.

 

ئەگەر سەیربکەین لەپاش رووداوەكانی بەهاری عەرەبی یەكێک لەو كێشانەی دووچاری كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوویەوە كێشەی مەزهەب و جیاوازی ئایینیی و دیدگای توندڕەوانەی سیاسیی و دینیی و نەتوانینی قبوڵكردنی جیاوازیەكان بوو.

 

ئێستاش ئەمە رێک هەمان كێشەو قەیرانە كە سووریای نوێ زۆر بەگەرمی تێیكەوتووە، سووریا بەو هەموو پێكهاتە جیاواز و مەزهەب و ئایین و ئاینزا جیاوازەوە تەنها و تەنها دەبێت لە لایەن دەسەڵاتێكی بێ لایەنەوە سەرپەرشتی بكرێت.

 

دەسەڵاتێک كە باوەڕی بە بێ لایەنیی مەزهەبیی و ئایینیی و ئیتنیی هەبێت، بەڕونی و راشكاوی دەسەڵاتێک باوەڕی بە بەهاكانی سەردەمی مۆدێرن هەبێت، باوەڕ بە دیموكراسی ، بێ لایەنی دەوڵەت، فرە رەنگی (پلورالیزم) جیاوازی فیكریی و مەزهەبیی و كولتووریی و دینیی هەبێت.

 

لە ئێستادا ئەگەر تەماشایەكی سووریا بكەیت تا كە جڤات كە ئەم بەهایانە بە كردار جێبەجێ بكات كوردەكانن، ئەوان بێ هیچ خۆدزینەوە و فرت و فێڵێك  و بێ هیچ زۆر لە خۆكردنێک خۆیان لەناو ئەو بەهایانەدا دەبیننەوە.

 

بێگومان باوەڕبوون بە و بەهایانە بە شێوەیەكی تەكتیكی و تەكنیكی نا بێت، واتە باوەڕت پێی نەبێت و خۆت وا لێبكەیت بە پێی مەسڵەحەتی سیاسیی كە باوەڕت پێی هەیە.

 

 بەڵكو ئەم باوەڕە دەبێت باوەڕێكی راستەقینە بێت لەناخەوە بەو بەهایانە، هەروەك دەبێت ئەم باوەڕە گشتی و جڤاكی بێت، نەك دروشم و سیاسەتی چەند رێكخراو و گروپێك ، ئەمەش لە ئێستادا ئەو دوالیزمە فیكریەیە كۆمەڵگەو جڤاتی عەرەبی بەدەستیەوە گیرۆدەیە، هەر ئەمەش وای كردوە پێكهاتە نەتەوەیی و مەزهەبیی و ئایینزاكانی تر نەتوانن بەتەواوی متمانە بە دۆخی نوێ بكەن.

 

لەناو ئەزمونی سیاسی كوردستانییدا ئەم حاڵەتە جیاوازە، كورد بە سروشت باوەڕی بەم بەهایانە هەیە، رەنگدانەوەی ئەمە بەتەواوی لە هەرێمی كوردستان ماوەی 30 ساڵ زیاترە دەبینرێت.

 

پێكهاتە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان چ مەزهەبیی یان دینیی یان ئیتنیی بن، بە تەواوی متمانەیان بە دەسەڵاتە كوردییەكە هەیە كە دەسەڵاتێكە هەڵگری بەهاكانی سەردەمە، دیموكرات و پرولاریست و قبوڵكەری جیاوازیە.

 

ئالێرەوە ئەم پێگە بەهاییەی كورد لەناوچەكەدا دەتوانێ وا بكات باشتر متمانەی ئەوانی تر مسۆگەر بكات، چ متمانەی پێكهاتە بچوكە ناوخۆییەكان، چ متمانەی دەرەكیی دەوڵەتانی زلهێزیش.