پۆستەكەی د بەرهەم لە دیدێكی ناسیۆنالیستانەوە

پێش هەموو شت دەمەوێت بەم بەڵگە نەویستە دەستپێبكەم كەهەر نوسەرێكی كورد ناچارە بیكاتە پێشەكی نوسینەكانی خۆی، ئەویش ئەوەیە ئەم نووسینەم بەهیچ شێوەیەك شەخسی نیە و لەسەدا سەد قسەكردنە لەسەر بابەتێك بە دیوە فیكریەكەیدا.

لەسەر ئاستی شەخسیش پیرۆزبایی زۆر گەرمم هەیە، بۆ وەرگرتنی پۆستی كۆمسیاری پەنابەران لە ڕێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان لەلایەن بەرێز دکتۆر بەرهەم ساڵح، هیوای سەركەوتنی بۆ دەخوازم. ئەم پیرۆزباییەش بە پێچەوانەی نوسینەكە، بەتەواوی شەخسیە و ڕێخۆشكردنێكیشە بۆ ئەوەی بتوانم قسەیەكی جیاواز بكەم.

جیا لەمە، دەبێ قسەیەك لەسەر ئەوە بكەین، ئایا بەراستی وەرگرتنی پۆستێكی باڵای نێودەوڵەتی لەلایەن كوردێكەوە بۆ كورد گرنگە یان نا؟ یان چۆن دەكرێت گرنگ بێت و بە چ دیوێكیشدا دەكرێت گرنگ نەبێت؟ بێگومان ئەمە یەكەم جارنیە كوردێك پۆستێكی باڵا لە جێگەیەكی دنیا لە دەرەوەی قەوارە یان دەزگایەكی كوردیی، كوردستانیی، وەردەگرێت. مەسەلەی وەرگرتنی پۆستی باڵا لە لایەن كەسایەتیە كوردەكانەوە مێژووییەكی دوورو نزیكیشی هەیە.

لە ژمارە نایەن ئەو كوردانەی لە هەركام لە دەوڵەتەكانی عێراق، ئێران و توركیا پۆستی باڵایان وەرگرتوە. ڕوونە، بوونی كەسایەتییە كوردەكان لە پۆستی باڵای دەوڵەتێكی وەك عێراقدا هەر لە محمد ئەمین زەكی بەگەوە تا دەگاتە مام جەلال و تا خودی د. بەرهەم ساڵح، لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق تا دەگاتە لەتیف رەشید، پاش ئەویش، بەردەوام دەبێت، لە زۆر جێگاو دەوڵەتی دیکەش ئەمە بووە و هەیە.

بەڵام با بپرسین، ئایا وەرگرتنی ئەو پۆستانە بە دەرەنجام وەك دەستكەوتی شەخسی كاتی مانەوە و دواتر كۆتاییان پێهاتوە یاخود بوونە بەشێك لە مێژووی سیاسیی نەتەوەیەك و هێزێك بەناوی كورد، كوردستان و نەتەوەی كورد سوودێكی لەو پلەو پۆستانە بینیوە؟

هەر بە گەڕانێكی كورت و سادە بە مێژووی ئەم ناوچەیەدا چەندەها كەسایەتی كوردت دەستدەكەوێت كە لە دەوڵەتانی ناوچەكەدا پلەو پۆستی زۆرگەورەی سیاسی و ئیداری و سەربازیان وەگرتووە. ئەمە قسەیەكی نوێ نیە، لای هیچ خوێنەوارێكی كورد شاراوە نیە، ئەو كەسایەتیە كوردانەی لەم ناوچەیەدا ڕۆڵ، دەسەڵات و پۆستی گەورەیان وەرگرتوە. ئەمڕۆش هەموو شاهێدی ئەوەین لەسەر ئاستی عێراق چۆن كورد چەندین پۆستی باڵا تا دەگاتە سەركۆمار، بەڕێوەدەبات.

بەڵام ئەوەی جێی پرسیارو قسە لەسەر كردنە، ئایا بەراستی بۆچی هەموو ئەم مێژووە لە وەرگرتنی پۆستی باڵا لە لایەن كەسایەتیە كوردەكان بە دەرەنجام نەبوویە بەشێك لە مێژووی سیاسیی كورد و كوردستان لەم ناوچەیەدا؟ بۆچی ئەمانە دواجار وەك كۆمەڵێك پۆستی كەسیی مانەوە و نەبونە تەواوكەری یەكتر و وەك زنجیرەیەكی مێژوویی لە بارتەقای دەسەڵاتێكی كوردیدا چڕنەبوونەوە؟ بە سادەیی بۆچی هیچیان بۆ كورد لێ دروست نەبوو؟

هەموومان ئەزانین هەر لە پاش ئەم هەموو پۆست و پلەو پایە ئیداریی و سیاسیانەیە، كورد بۆ چەندین دەیەی دیکە، دەكەوێتە بەردەم چەندین شاڵاوی ئەنفال و لەناوبردن و بێبەشكردن و هەوڵی قڕكردن لەلایەن دەوڵەتانی ناوچەكەوە. ئەی كوا ڕۆڵی ئەم كەسایەتیە كوردانە لە گۆڕینی ئەقڵیەتی دەوڵەت بۆ دەوڵەتێكی لانیكەم دۆست بە كورد، یان بۆچی ئەم هەموو پۆست و پلەو پایانە دەوڵەتۆچكەیەكی كوردیی لێ درووست نەبوو؟ یان بۆچی بوونی ئەم هەموو پۆست، پلەدار و خاوەن دەسەڵاتە كوردە، كارێكی نەكرد مێژووی سیاسیی كورد بە ئاراستەیەكی دیكەدا بڕوات؟

زۆر گرنگە بپرسین بۆ ئەمانە نەیانتوانی كێشەی نادەوڵەتبوونی كورد كە سەرچاوەی هەموو نەهامەتیەكانی دیکەن چارەسەر بكەن؟ یان هەر بۆچی نەبوونە هۆی ئەوەی كورد دووچاری ئەو هەموو نەهامەتییە نەبێتەوە كە لە مێژووی خۆیدا دووچاری بوویەوە؟ پرسیارەكە ئەمەیە؛ ئەگەر وەرگرتنی پۆست لەلایەن كوردێكەوە گرنگە، ئەی بۆچی دەستكەوتی وەرگرتنی ئەو هەموو پۆستە لەرابردوودا نەچنرایەوە؟

یاخود بۆچی ئەم هەموو پۆست و ڕۆڵانە نەبوویە مێژوویەكی سیاسی تەواوكەری یەكتر؟ كێشەكە لە كوێدایە و بۆشاییە پڕنەكراوەكە و هەڵقە وونەكە كامەیە؟ زۆر بە كورتی و ڕاشكاوی پێموایە لە شڕۆڤەکردنی بابەتێكی ئاوادا و بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارگەلێكی ئاوا ئێمە ناتوانین گرنگی ئایدۆلۆژیا و نەزمێكی سیاسی وەك ئایدۆلۆژیا و دیدی ناسیۆنالیزم لەبەرچاو نەگرین.

واتە ئەو بۆشاییە گرنگە، كە بەهیچ كام لەم پۆست و خاوەن پۆستانە پڕنەكراوەتەوە، فەراغی ناسیۆنالیزم و نەبوونی هزرو ئایدۆلۆژیایەكی وەك ناسیۆنالیزمە لەلای كورد، چ وەك جڤات و چ وەك تاك (كەسایەتیەكان). ئەشێ و دوورنیە هەمو ئەو كوردانە تاك و تەرا سۆزو خۆشەویستیەكیان بۆ نەتەوەكەی خۆیان بووبێ بەڵام ئەوەی وادەكا كاری ئەوان وەرناگێڕدرێت بۆ دەستكەوتی سیاسیی مێژویی بۆ كورد، نەبونی بیرو هزرێكی ناسیۆنالیستانەیە لەپشت كاركردنی سیاسیی ئەوانەوە. لێرەشەوەیە تێدەگەین كوردبوون حاڵەتێكی سیاسیی ئایدۆلۆژییە نەك فیزیكی و كلتوری.

واتە ئەگەر وەرگرتنی پۆست و پلە و پایە لە دنیادا، یا لە چوارچێوەی دەوڵەتەكانی ناوچەكەدا لەلایەن كەسایەتیە كوردەكانەوە بەشێك نەبێت لە دیدگا، نەزم و تەنزیمی ناسیۆنالیستیانەی كورد، ئەوا بێگومان لە دەستكەوتێكی شەخسی و ڕووداوێكی كاتی، هیچی دیکە نیە، وەك هەموو ئەو پۆستانەی ڕابردوو. بەم پێیە، وەرگرتنی پۆستی بەڕەێوبەرێكی گشتی بەدیدگایەكی ناسیۆنالیستانە و لەوچوارچێوەی قەوارەیەكی سیاسیی كوردیدا بۆ كورد زۆر گرنگترە لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران و سەرۆكی سوپا لە دەوڵەتێكدا كە هیچ پەیوەندیەكی بە مێژوو و داهاتووی كوردەوە نییە.

هەموو ئەوانەی پۆست و پلەیان لە دەوڵەتە جیاجاكاندا وەرگرتووە بێگومان خۆیان وەك كورد بینیووە و باوەڕناكەم مەگەر تاك و تەرا دەنا خۆیان لە ناسنامەی دایكانەی خۆیان نەبواردووە، بەڵام ئەوەی ئەوان لێی بێبەشبون بیرو هزری ناسیۆنالیستی و خەونی نەتەوە بووە بە شێوە سیاسیەكەی. لێرەشدا كە باس لە گرنگی ناسیۆنالیزم لە بابەتێكی ئاوادا دەكەین تەنها وەك دید و ئایدیا باسی ناكەین بەڵكو وەك تەنزیم و بەڕێوەبردن و سیاسەتی جڤاكی باسی دەكەین.

ناسیۆنالیزم بۆ كورد  وەك زایۆنیزم بۆجوو

لێرەدا بۆئەوەی لە بۆشایی ئەم بوونە ناسیۆنالیستیە لەلای كورد تێبگەین دەبێ تەماشایەكی بیر و نەزمی زایۆنیزم بكەین لەلای جووەكان. لە مێژووی (جوو)دا زایۆنیزم دەبێتە ئەو دید و ئایدۆلۆژیایەی هەرچی وزەو توانانی (جوو) هەیە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی مێژوویی وەك ئیسرائیلدا كۆی دەكاتەوە. هەموومان دەزانین، ئەوەی ئیسرائیلی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وەك دەوڵەت هێشتۆتەوە، ئیشكردنی جووەكانە بۆ ئەم دەوڵەتە، بۆ ئەم پرۆژە و خەونە لە هەموو دنیاوە.

كەواتە بە دیوەكەی دیکە، ئەوەی كارو پرۆژە و ئیشی جووەكانی لەمانایەكی سیاسیدا بەرجەستە كردوە و نەیهێشتوە وون ببێت، بوونی دەوڵەتێكە بەناوی دەوڵەتی ئیسرائیل كە بووەتە ڕوگەی كاركردنی جووەكانی دنیا. واتە زایۆنیزم و دەوڵەتی ئیسرائیل وەك بەرەنجامی زایۆنیزم، كارێكی كردووە لە هەموو دنیا هەر جوویەك هەر ئیمتیازێك بەدەستبهێنێت دەبێتە دەستكەوت بۆ تەواوی جوولەكەی جیهان. بوونی كورد لە مێژوودا و بوونی جوو لە مێژوودا ئەمە جیاوازیەكەیەتی؛ جووەكان هەوڵ و دەستكەوت و تواناكانیان بەرەو ئامانجێك بەرەو ڕوگەیەك ئاراستە دەكەن بەڵام كورد ڕوگەیەكی نیە، یا نەبووە و هەمو ئیمیتیازو تواناكانی ناگەنە هیچ دەرەنجامێكی بەرجەستە و نابنە دەستكەوتی دەستەجەمعی.

بۆیە دەبینی هەرچی هێزی جوو هەیە لە دنیا لە جوگرافیای ئیسرائیلدا نمایان دەبێت و لەوێ دەبێتە شت، بوونێكی راستەقینەی فیكزیكی و میتا فیزیكی وەردەگرێت. بەڵام هەرچی توانای كورد هەیە لە مێژودا، لە جیهاندا، بێ ڕوگە پرش و بڵاودەبێتەوە.  وەك جۆگەیەك دەڕژێتە دەریای ئەوانی دیکەوە، وون دەبێت چونكە خۆی دەریای نییە.

ئەمڕۆ هەیە و سبەی كۆتایی پێ دێت، چونكە ئاڕاستەی نیە، نازانی بە دەرەنجام دەڕژێتە كوێوە كە بێگومان وەك ڕوونە هەمووی ڕژاوەتە بەرژەوەندی دەوڵەتانی دیكەی وەك عێراق، توركیا، ئێران و ئێستاش نەتەوەیەكگرتوەكان  كەم نین ئەو كەسایەتیە كوردانەی لە مێژوی جیاجیای عێراقدا ڕۆڵیان لە درووستبوونەوەی ئەم دەوڵەتانەدا بینیووە.

لێرەوە بە دەرەنجام دەگەینە ئەو باوەڕەی بوونی كوردێك لە پۆستێكی نەتەوەیەكگرتوەكاندا یان لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراقدا ئەگەر بەشێك نەبێت لە ئایدۆلۆژیا و نەزم و تەنزیمێكی ناسیۆنالیستی ئەوا جگە لە دەستكەوتێكی شەخسی و پۆستێكی كاتی و لەباشترین حاڵەتدا تۆمارێكی دیکەی كاتی لە مێژووی ئەوانی دیکەدا، هیچیترنیە و پێچەوانەكەشی راستە، بەو پێشەكی و مەرجانەوە بوونی كوردێك لەو پۆستەدا یەكێكە لە دەستكەوتە هەرە مەزنەكان.
ئەمڕۆ دەبینین چەندین كەس دەنووسن وەرگرتنی پۆستی كۆمسیاری باڵای نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ كاروباری پەنابەران لەلایەن كوردێكەوە گرنگە، بێ ئەوەی بۆمان باس بكەن ئەم گرنگیە یانی چی و چۆن چۆنیە؟

ئەمڕۆ دەبینین كورد پەلاماری پۆست دەدات لە بەغدا هەر لە سەركۆمارەوە تا دەگاتە وەزیر و بریكار و ئەندام پەرلەمان و راوێژكار، بێ ئەوەی پێمان بڵێن ئەوان لەو پۆستانەدا چی پێشكەشی نەتەوەكەیان و مێژووی نەتەوەكەیان دەكەن؟ بێ ئەوەی نەتەوەكەش نەزم تەنزیمێكی وای هەبێت بزانێت چۆن ئەم ووزە و توانایانە لەم پۆست و پلانەدا بە قازانجی نەتەوەكە بەكاردێنێت، ئیتر كە ئەمە نیە كەواتە چۆن دەكرێت وەرگرتنی پۆستێك گرنگ بێت؟! كورد دەبێت لە خۆی بپرسێت ئایا لەو پۆستانەدا سەرقاڵی چنینەوەی شەخسین یان لە خراپترین حاڵەتدا سەرقاڵی نوسینەوەی مێژووی ئەوانی دیکەن؟ یاخود ئەجێندایەكی هاوبەشی نەتەوەیی هەیە و بەرەو ئەو ئاراستەیە هەنگاو دەنێین؟ بێگومان ئەمەش نابێت هەتا هەموو ئەو توانایانە لە چوارچێوەی ئایدۆلۆژیایەكی ناسیۆنالیزمیی كوردیا لەقاڵب نەدرێت.