مەسرور بارزانی، هێزێک بۆ گۆڕینی قەیران بە بونیادی ستراتیژی

هاوکات لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی جیهان و  رۆژهەڵاتی ناوین، چەندین گرفت و ئاستەنگ هاتنە ئارا کە لە مێژوودا کەم وێنە بوون، ئاستەنگەکان لە ئاستێکدا بوون نەک حکومەتێکی هەرێمی لۆکاڵی کە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێڕاقدا بەرگەی نەگرێت، بەڵکو لەسەر ئاستی ئەو دەوڵەتانەی کە مێژووی حوکمڕانیان چەندین چەرخە، تووشی قەیران و ناسەقامگیری و داڕمانی ئابووری هاتن.

هەرێمی کوردستان لەم ئان و ساتەدا جگە لە بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا، لە هەمان کاتیشدا لە لایەن دەسەڵاتدارانی حکومەتی فیدرالی عیڕاقەوە گەمارۆی ئابووری و بڕینی مووچە و بەشە بودجەی هەرێمیان چڕتر کردەوە، لە کاتێکدا هێشتا شەڕی تیرۆریستانی داعش کۆتایی نە هاتبوو و رۆژانەی خەرجیەکانی شەڕ تێچووێکی زۆری پێویست بوو، سەرباری ئەمانەش مانەوەی کەمپی ئاوارەکانی سوریا، رۆژئاوای کوردستان و ئاوارەکانی ناوخۆی عێڕاق و سنووری شنگال لە ڕووی ماددیەوە بارگرانی زۆریان بۆ حکومەت دروست کرد، هەر لەم کاتەشدا داهاتی هەرێم نزیک بوو لە سفر.

ئالنگاری و رووبەڕووبونەوە:

وێرای ئەم هەموو قەیران و ئاستەنگە، مەسرور بارزانی سوور بوو لەسەر جێبەجێکردنی کارنامەی کابینەکەی کە لە 10-07-2019 لە بەردەم پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، ئەمەش بووە هۆکاری ئەوەی لە ماوەی ئەم کابینەیەدا، لە بری قەیران و ئاستەنگ و ئالنگاریە تووندەکان، وەرچەرخانێکی گەورە و بنەڕەتی لە پڕۆژە ستراتیژیەکان بهێنێتە کایەوە، بەمەش بناغەیەکی نوێی بۆ ژێرخان و گەشەپێدان و بەرەوپێشبردنی هەرێمی کوردستان بونیادنرا، جگە لەمەش لە رووی دیبلۆماسی و پێگەی هەرێمی کوردستان قۆناغێکی زیاتر چووە پێش.

سیاسەت و ستراتیژی کابینەکەی مەسرور بارزانی، لە هەموو سێکتەرەکان ئەوە بوو ،کە هاوڵاتیانی کوردستان بەبێ جیاوازی میحوەری سەرەکی دەبن بە ئامانجی زیاتر خزمەتکردنیان. پاشان سێکتەرەکانی خزمەتگوزاری لە گرنگترینەوە بۆ گرنگ دەستنیشانکران و  هەوڵی بێوچان درا بۆ بەرزکردنەوەی کوالێتیان، لەمانەش سێکتەرەکانی (تەندروستی، پەروەردە و خوێندن، ئاو، کارەبا، کشتوکاڵ، رێگاوبان، چاکسازی کارگێڕی، دیجیتاڵکردنی ژێرخانی بانکی، فرەچەشنکردنی داهات و بە ئەلیکتڕۆنیکردنی خزمەتگوزاریەکان).  

سەردەمی زێڕینی پڕۆژە ستراتیژیەکان بە داتا:

1- ئاسایشی ئاو: لە سۆنگەی ئەوەی وشکەساڵی لە ئێستادا بەشێکی زۆری وڵاتانی جیهان و بە تایبەتیش رۆژهەڵاتی ناوین و لە ناویشیاندا عێڕاق و هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە، بۆیەش لەسەر ئاستی جیهاندا هەڵوەستەی لەسەر دەکرێت و بایەخی پێ دەدرێت و چاوەڕوانیش دەکرێت شەڕی داهاتووی وڵاتان لەسەر ئاو بێت، بۆیە لەم کابینەیەدا گرنگی زۆر بەم سێکتەرە دراوە، لەم پێناوەشدا 90 بەنداو، پۆند و پڕۆژەی ئاو و ئاوەڕۆ  بە بڕی زیاتر لە 265 ملیار دینار دروستکران، کە توانای گلدانەوەی سەدان ملیار مەتر سێجا ئاویان هەیە، ئەمەش بۆ ئێستای هەرێمی کوردستان، لەلایەک بۆتە هۆکارێک بۆ بوونی هەمبارگەی ستراتیژی ئاو (خزن الاستراتیجی للمیاە)، لە لایەکی دیکەشەوە بۆتە هۆکاری پاککردنەوەی ژینگەو رەخساندنی چەندین هەلی کار.

2- ئاسایشی خۆراک و پیشەسازی: لەپێناو بەهێزکردنی ژێرخانی خۆراک و پیشەسازی و پشتیوانیکردنی بەرهەمی ناوخۆیی و دۆزینەوەی بازاڕ بۆ ساغکردنەوەیان، کابینەی مەسرور بارزانی، دەیان پڕۆژەی وەکو (سایلۆ، کارگە، خانووی پلاستیکی و کۆگای ساردکەرەوە)ـی دروست کردووە و لە هەمان کاتیشدا  ئاسانکاری کردووە بە پێدانی هەزاران مۆڵەت بە کۆمپانیاکان لەم بوارەدا لە پێناو زیاتر بەرەوپێش بردن و گرنگیدان بەم لایەنەوە، بە تایبەتیش لە ژێر ڕۆشنایی راسپاردەی راستەوخۆی سەرۆک بارزانیدا،  هەوڵی زۆری داوە لە بواری دۆزینەوەی بازاڕ بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمەناوخۆییەکان و ئاسانکاری کردن بۆ هەناردە کردنی ئەم بەرهەمانە، چونکە پێشتر یەکێک لە ئاریشە هەرە دیارەکانی جووتیاران و پیشەکارانی کوردستان بووە.

3- ژێرخانی رێگەوبان و ئاوەدانی: لەپێناو بەهێزترکردنی ژێرخانی رێگەوبان و پشتیوانیکردنی کەرتەکانی بازرگانی، پیشەسازی و گەشتیاری و ئاسانکاری بۆ هاتووچۆی هاووڵاتیان و کەمکردنەوەی ڕووداوەکانی هاتووچۆ، بەستنەوەی شارو شارۆچکە و گوندەکان بە یەکتر، کابینەی  نۆیەم، 1119 پڕۆژەی ستراتیژی بە کوالێتی بەرز و ستانداردی جیهانی بە بڕی تێچووی 4.3 تریلیۆن دینار دەستپێکردو و 5126 کیلۆمەتر رێگای کردۆتەوە و قیڕتاوی کردووە کە بۆتە جێی سەرنجی تەواوی ئەوانەی سەردانی هەرێمی کوردستان دەکەن لەناوەوەی عێڕاق یان لە دەرەوە.

4- پڕۆژەکانی بواری شارەوانی: لەم بوارەدا ئەم کابینەیەدا 7586 پڕۆژەی ستراتیژی جۆراوجۆری ئەنجامداوە و بڕی تێچووەکەی بریتیە لە نزیکەی 7 تریلیۆن دینار، پڕۆژەکان بریتین لە؛ شارەوانی، ئاوو ئاوەڕۆ، گەشتوگوزار، شوێنەوار و شەقام و پردی ناو شارەکان.

5- چاکسازی: پاڵپشت بە دەقی یاسای چاکسازی ژمارە 2ـی ساڵی 2020 و جێبەجێکردنی بە بەش و ماددەکانی دەرئەنجام بەم شێوەی خوارەوە بووە: 

یەکەم: لە بواری پڕۆسەی بە بانکیدا ئەم پڕۆژانە ئەنجام دراون:

- دامەزراندنی بانکی نیشتیمانی لە هەرێمی کوردستان بە سەرمایەی 250 ملیار دینار.
- کردنەوەی هەژماری بانکی لە چوارچێوەی پڕۆژەی هەژماری من بۆ زیاتر لە 900 هەزار مووچەخۆر.

دووەم: لە بواری چاکسازییە کارگێڕیەکاندا ئەم پڕۆژانە جێبەجێکراون:

- دۆسیەی 1478 لە پلە باڵا و تایبەتەکان پێداچوونەوەیان بۆ کراوە.
- 88.900 ئەفسەر و پێشمەرگە لە چوارچێوەی 34 لیوا و 7 فیرقە و دوو فەرماندەیی هێزەکانی پشتیوانی جێگیرکراون و چوونەتە سەر میلاکی وەزارەتی پێشمەرگە.
- 357.815 دۆسیەی فەرمانبەرانی شارستانی پێداچووونەوەیان بۆ کراوە.
- 402 دۆسیە فەرمانبەران رێکخراونەتەوە.
- 4189 دوو مووچەی نایاسایی بڕدراون.
- 17.805 دۆسیەی خانەنشینی لە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ وەزارەتی دارایی و ئابووری گواستراوەتەوە.

سێیەم: گەڕاندنەوەی قەرز:

- 1.9 تریلیۆن دینار بڕی ئەو قەرزانە بووە کە بۆ بانکە پسپۆڕیەکانی حکومەت وەرگیراوەتەوە.
- 138.6 ملیار دینار بە نەخت و موڵک لە کۆی گشتی قەرزە بازرگانیەکان بۆ حکومەت وەرگیراوەتەوە.

6- ژێرخانی کارەبا: لە ماوەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، لە سێکتەری کارەبا 3.564 پڕۆژە لە بواری بەرهەمهێنان و گواستنەوەی کارەبا ئەنجامدراون و بەرهەمهێنانی کارەبا بە بڕی 1.840 میگاوات کارەبا زیاد بووە، ئەمەش بۆتە ژێرخانێک بۆ توانادار کردنی ژێرخانی گواستنەوە و دابەشکردنی کارەبا بۆ ئەوەی بتواندرێت کارەبای 24 کاتژمێری لە چوارچێوەی پڕۆژەی ڕووناکیدا بۆ هاووڵاتیان دابین بکرێت، سەرجەم ئەم پڕۆژانەش بە شێوەیەک ئەنجامدراون کە پاکڕاگرتنی ژینگە لەبەر چاو بگیرێت.

7- وەبەرهێنان: بەهۆی سەقامگیری باری ئاسایش و سیاسی هەرێمی کوردستان و پاڵپشتی  و و ئاسانکاریەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و هەبوونی سیاسەتێکی شەفاف، لەم ماوەیەدا 596 پڕۆژەی ستراتیژی بە بڕی 24.6 ملیار دۆلار ئەنجامدراون، کە کاریگەری زۆری هەبووە بەسەر پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کار و زیاتر و گەشەپێدانی سیمای ئاوەدانی.

8- خزمەتگوزاری گشتی: کابینەی نۆیەم بەردەوامە لە دابینکردنی خزمەتگوزاریە بنەڕەتیەکان بۆ هاووڵاتیان، لە دروستکردنی قوتابخانە، زانکۆ، خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان، گواستنەوە، دابینکردنی ئاو و کارەبا و کۆکردنەوە و چارەسەرکردنی زبڵ و خاشاک. لەم بوارەشدا پڕۆژەکان بەم شێوەی خوارەوەیە:

٠ خزمەتگوزاریە بنەڕەتیەکان:

- ئاو: ساڵانە بڕی (1.031.747.55) (یەک ملیار و سیی و یەک ملیۆن و حەفت سەد و چل و حەفت هەزار و پەنجاو پێنج) مەتر سێجا، ئاوی پاك بۆ هاوڵاتیان دابین دەکرێت.
- کارەبا: لە ئێستادا بڕی 4.200 میگاوات کارەبا بۆ هاووڵاتیان دابین دەکرێت و لە کۆتایی ساڵی 2026، کارەبای 24 کاتژمێری لە چوارچێوەی پڕۆژەی ڕووناکیدا بۆ سەرجەم هاووڵاتیان لە تەواوی شارو شارۆچکەکان دابین دەکرێت.
- شارەوانییەکان: ساڵانە زیاتر لە 2500 تۆن زبڵ و خاشاک بە تێچووی 125 ملیار دینار کۆدەکرێتەوە و چارەسەر دەکرێت.

٠ خزمەتگوزاری خوێندن: لەم سێکتەرەدا، لە ژێر ڕۆشنایی ڕاسپاردەکانی سەرۆک بارزانیدا، وێرای ئەوەی کوالێتی خوێندن و بە دیجیتاڵكردنی پڕۆسەکە جەختی زۆری لە سەر کراوەتەوە، لەهەمان کاتیشدا 214 قوتابخانەی نوێ و 629 پۆلی خوێندنی تازە دروستکراون. 2.114 قوتابخانە نۆژەنکراونەتەوە. 43 قوتابخانە و باخچە لە قۆناغی جێبەجێکردندان. 33.300 منداڵی سەرشەقام خراونەتە بەر خوێندن. دوو زانکۆی نوێ و 21 کۆلێژ و پەیمانگا دروستکراون لەگەڵ کردنەوەی 143 بەشی زانستی لە کۆلێژەکان. سەرەڕای ئەمانەش لێخۆشبوون بە ڕێژەی جیاواز بۆ ئەو قوتابیانە کراوە کە ئاستی یەکەمییان بەدەستهێناوە لە زانکۆکان و هەروەها ئەو قوتابیانەی لە چاکسازی سزا دراون، بۆ منداڵانی زیندانیە سیاسییەکان، کەس و کاری پێشمەرگە و کەمئەندامانی سەنگەریش بە هەمانشێوە.

٠ خزمەتگوزاری تەندروستی: لەم سێکتەرەدا، ئێستا 67 نەخۆشخانەی حکومی لە هەرێمی کوردستاندا هەن، وێرای ئەوەی لە ماوەی ئەم کابینەیەدا هەوڵدرا کوالێتی خزمەتگوازارییە تەندروستییەکان بەرەو ئاستێکی باش ببردرێت، لە هەمان کاتیشدا 31 بنکەی تەندروستی و پسپۆڕی بونیاد نراون، 8 نەخۆشخانەو سەنتەری تایبەت بۆ چارەسەری تووشبووانی نەخۆشی شێرپەنجە بوونیان هەیە و دوو نەخۆشخانەش لە قۆناغی جێبەجێکردندان، 56 بنکەی پشکنینی تاقیگەیی وێنەیی هەیە. هەر لەم ماوەیەدا سندووقی شیاندنەوە بۆ خاوەن پێداویستییانی تایبەت کاراکراوەتەوە. هەروەها تا ئاستێکی زۆر باش بازاڕی دەرمانە پزیشکییەکان ڕێکخراوەتەوە ئەویش لە رێگەی (ستیکەری دەرمان) کە بەم هۆیەوە لە لایەک کوالێتیی دەرمان، لە لایەکی دیکەشەوە نرخەکەی کۆنترۆڵکراوە، جگە لەمانەش چارەسەری بێبەرامبەر بۆ نەخۆشانی تالاسیمیا دەستەبەر کراوە.

9- ژێرخانی دیجیتاڵی: شانبەشانی پێشکەوتنەکانی جیهان لەم بوارەدا، کابینەی مەسرور بارزانی وەرچەرخانێکی گەورەی لە بواری دیجیتاڵی بەرپاکرد و بەشێکی زۆری کاروبارەکانی حکومەتی بە دیجیتاڵی کرد، ئەویش لەپێناو کەمکردنەوەی ڕۆتین و هێنانەدی شەفافیەت. نمونەی ئەو کارانەی لەم سێکتەرەدا کراون بریتین لە؛ (ئەپلیکەیشنی krd paSS، دەروازەی حەج، سیستمی بەڕێوەبردنی بەڵگەنامەکان، پۆڕتاڵ و سیستەمی پڕۆژەی رووناکی، سیستەمی ناوەندی مووچە، پۆرتاڵ و سیستەمی پڕۆژەی هەژماری من، سیستەمی سکاڵای هاووڵاتیان و سیستمی تۆمارکردنی دامەزراوە بازرگانیەکان، ڤیزای ئەلیکترۆنی و چەندین سیستم، پۆڕتاڵ و دۆمەینی دیکەی گرنگ).

10- رەخساندنی هەلی کار: بۆ پەرەپێدانی هەلی کار لە هەرێمی کوردستان و دابینکردنی ئاسایشی ئابووریی بەهێز، ئەم کابینەیە بنەمایەکی پتەوی داڕشت، کار بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی یاسایی گونجاو کرا، تا هاندەری وەبەرهێنانی ناوخۆیی و دەرەکی بێت. لەم بوارەشدا سەرەڕای ئاستەنگەکانی حکومەتی فیدراڵی عێڕاق، هەلی کار لە کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی بۆ ژمارەیەکی زۆری هاوڵاتیان دەستەبەر کراوە، بەمشێوەی خوارەوەیە:

- 158.000 هاووڵاتی لە ڕێگەی پڕۆژەکانی وەبەرهێنانەوە لە کەرتی تایبەت دامەزراون.
- 48.004 هاووڵاتی لە یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگاکان و مامۆستایانی وانەبێژ لە کەرتی پەروەردە و فەرمانبەر بۆ پارێزگای هەڵەبجە و دەرچووانی کۆلێژی پزیشکی دامەزراون.
- 9.718 هاووڵاتی لەم ماوەیەدا بەشداریان کردووە لە ڕاهێنانی پیشەیی و چاکسازی و وۆڕک شۆپی تایبەت بە کار.
- 8.136 هاووڵاتی سوودمەند بوون لە سندووقی پشتیوانی پڕۆژە بچوکەکان.
- لەم کابینەیەدا، 116.000 کرێکاری ناوخۆیی و بیانی دەستەبەرکراون لە فەرمانگەکانی سەر بە وەزارەتی کار.
- لە ئێستادا 57.500 پڕۆژەی کەرتی تایبەت دەستەبەریان بۆ کراوە، کە تەنها لە ماوەی ئەم کابینەیەدا 29000 پڕۆژە دەستەبەرکراون، واتا نیوەی زیاتری پڕۆژە دەستەبەرکراوەکان لە ماوەی ئەم کابینەیەدا بووە.

11- کۆمەڵگە و حکومەت: لەم سێکتەرەدا کابینەکەی کاک مەسرور، گرنگی داوە بەم بوارانەی لای خوارەوە:

ا- ماف و ئازادییەکان، لەم ڕووەوە حکومەتی هەرێم دیراسەی بۆ بڕیار و ڕاسپاردەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردووە و ژمارەیەکی زۆریان کاریان لەسەر کراوە و جێبەجێکراون.
ب- پێکەوەژیان: لە هەرێمی کوردستان هەشت پێکهاتەی ئایینی و ئایینزای فەرمی هەن و هەر لە ماوەی ئەم کابینەیەدا 489 شوێنی ئایین پەرستی و بۆنە ئایینیەکان بە گشتی دروستکراون.
ج- میدیا: لە ئێستادا لە هەرێمی کوردستان، 128 کەناڵی تەلەفزیۆنی ناوخۆیی، 30 کەناڵی تەلەفزیۆنی ئاسمانی، 179 رادیۆ، 149 ماڵپەڕی فەرمی ئەلیکترۆنی و 1.017 رۆژنامە و گۆڤار بە ئازادانە کار دەکەن.
د- رێکخراوە ناحکومیەکان: 5.786 ڕێکخراوی ناوخۆیی و بیانی تۆمارکراون، زەمینەی کاریان بە تەواوی بۆ رەخساوە.
ه- ئاوارە و پەنابەر: وێرای زۆری قەیران و ئاڵنگاریەکان، لەم ماوەیەدا 858578 ئاوارە لە 27 کەمپ لە هەرێمی کوردستان دەژین و تێچووی ساڵانەیان بریتیە لە 8.3 ملیۆن دۆلار.

12- هێنانەکایەی یەکە ئیدارییەکان: لە کابینەی حکومی کاک مەسروردا و لە ژێر ڕاسپاردەی ڕاستەوخۆی سەرۆک بارزانی و لەپێناو کارئاسانیی زیاتر بۆ کاروباری هاووڵاتیان، بڕیاردرا بە هێنانەکایەی دوو ئیدارەی سەربەخۆ لە سۆران و زاخۆ، 12 قەزا، 9 ناحیە و زیاتر لە 71 بەڕێوەبەرایەتیی خزمەتگوزاری.

13- پێگەی هەرێمی کوردستان: لەپێناو زیاتر بەهێزکردنی پێگەی هەرێمی کوردستان و ناساندنی بە جیهان، حکومەتی هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتییەکانی لە دەرەوەی وڵات کاراتر کردوون و زەمینەی زیاتریشی ڕەخساندووە بۆ کردنەوەی نوێنەرایەتیی نوێی بیانی لە هەرێمی کوردستان، ئەویش لە پێناو گەیاندنی خواستی ئاشتیانە و بەکارخستنی پێگەی هەرێمی کوردستان و بەمەبەستی پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری نێودەوڵەتی. لەم چوارچێوەیەشدا لە ئێستادا نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە زیاتر لە 14 وڵاتدا هەیە و هەروەها نوێنەرایەتی 38 وڵاتیش لە هەرێمی کوردستاندا هەن.

14- ژینگە: بەمەبەستی پاراستن و چاککردنەوەی بەردەوامی ژینگەی کوردستان چەندین هەنگاوی کرداری بەمەبەستی هەڵسەنگاندنی کەش و هەوا و زیادکردنی ڕێژەی سەوزایی گیراوەتە بەر، لەوانە:

ا- دامەزراندنی چوار وێستگە بۆ هەڵسەنگاندنی کوالێتیی هەوا.
ب- دروستکردنی 34 ملیۆن مەتر دووجا ئاگربڕ بۆ پاراستنی دارستانەکان.
ج- پاککردنەوەی 52 کێڵگەی مین کە رووبەرەکەی بریتی بووە لە 11.4 ملیۆن مەتری دووجا، لە زەوی کوردستان، هەروەها  پووچەڵکردنەوەی زیاتر لە  147.000 مین و پارچە تەقەمەنی.

15- پشتێنەی سەوزایی: پڕۆژەی پشتێنەی سەوزایی هەولێر دەستی پێکردووە، پڕۆژەکە بە شێوەی بازنەیی 91 کم و بە پانیی دوو کیلۆمەتر لە دەرەوەی شەقامی 150 مەتری جێبەجێ دەکرێت، تێیدا زیاتر لە حەوت ملیۆن داری زەیتوون و فستق دەچێندرێن و دە پۆندی گلدانەوەی ئاو و چەندین شەقامی ناوخۆیی لەخۆدەگرێت. بە تەواوبوونی ئەم پڕۆژەیە 140 بۆ 210 هەزار تۆن دووانە ئۆکسیدی کاربۆن کەم دەکرێتەوە، ئەم پڕۆژەیە سوودەکانی فرە ڕەهەندن، چونکە جگە لەوەی دەبێتە هۆکاری زیاتر بوونی ڕێژەی سەوزایی هۆکارێکی گرنگیشە بۆ پاککردنەوەی هەوا، دابەزاندنی پلەکانی گەرما، بەرەنگاربوونەوەی بە بیابان بوون، ڕەخساندنی هەلی کار، زیادکردنی بەرهەمی کشتوکاڵی ناوخۆ، کەمکردنەوەی دیاردەی خۆڵبارین، باشترکردنی تەندروستی گشتی و کوالێتیی ژیان.