چاکسازیی بانکی لە عێراق و هەرێمی کوردستان: ئاییندەیەک لە نێوان چەکوش و سندان و پرسیارە چارەنووسسازەکان

کەرتی بانکیی عێراق، کە بۆ دەیان ساڵە بەدەست پەرشوبڵاوی، لاوازیی ئیدارە و پشتبەستنێکی زۆر بە مامەڵەی نەقدییەوە دەناڵێنێت، ئێستا لەبەردەم گۆڕانکارییەکی مێژووییدایە.

بانکی ناوەندیی عێراق (CBI) دەستپێشخەرییەکی گشتگیر و قووڵی ڕاگەیاندووە بۆ نوێکردنەوەی ژێرخانی بانکی و بەهێزکردنی ڕۆڵی لە ئابووریی وڵاتدا. هەرچەندە ئەم پڕۆژەیە پڕە لە ئومێد، بەڵام ڕووبەڕووی کۆمەڵێک ئاستەنگ و ئاڵنگاریی گەورە دەبێتەوە کە پێویستیان بە چارەسەرێکی ژیرانە هەیە.

ئامانجە سەرەکییەکانی ئەم پڕۆژەی چاکسازییە چەند تەوەرێکی بنەڕەتی دەگرێتەوە:

یەکەم؛ باشترکردنی حوکمڕانیی دارایی و دڵنیابوون لە پابەندبوون بە ستانداردە نێودەوڵەتییەکان.

دووەم؛ فراوانکردنی گشتگیریی دارایی بۆ ژمارەیەکی زیاتری هاوڵاتییان لە ڕێگەی گەیاندنی خزمەتگوزارییە بانکییەکان بە هەمووان.

سێیەم؛ کەمکردنەوەی ژمارەی بانکە تایبەتە بچووکەکان و ڕێکخستنەوەی کەرەتەکە بۆ دروستکردنی کەرەتێکی بەهێزتر و کاراتر.

چوارەم؛ خێراکردنی گۆڕانی دیجیتاڵی لە خزمەتگوزارییە بانکییەکاندا، بەتایبەتی لە سیستەمەکانی پارەدان و بەڕێوەبردنی کارەکان.

لە ئێستادا، عێراق خاوەنی زیاتر لە 60 بانکی تایبەتە، کە زۆربەیان بە بچووک و ناکارا دادەنرێن، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی پێداویستییەکانی بازاڕێکی مۆدێرن، بانکی ناوەندی هەوڵ دەدات ئەم کەرەتە یەکبخاتەوە، ژمارەی بانکە بچووکەکان کەم بکاتەوە، لە هەمان کاتدا دڵنیا بێتەوە کە بانکە سەرەکییەکان خاوەنی سەرمایەیەکی بەهێز بن. بۆ ئەم مەبەستەش، بڕی سەرمایەی پێویست تا ساڵی 2027 دیاری کراوە بە 400 ملیار دیناری عێراقی. هەروەها، بۆ بەرەوپێشبردنی شەفافییەت و نەهێشتنی ململانێی بەرژەوەندییەکان، خاوەندارێتیی تاکەکەسی یان خێزانی لە بانکەکاندا بۆ 10% سنووردار کراوە.

بۆ ئەوەی ئەم پڕۆژەیە بە شێوەیەکی زانستی و پلاندانراو جێبەجێ بکرێت، بانکی ناوەندیی عێراق داوای ڕاوێژی تەکنیکی لە کۆمپانیای نێودەوڵەتیی ئۆلیڤەر وایمنی ئەمریکی کردووە. کۆمپانیاکە چەندین پێشنیاری گرنگی خستووەتەڕوو، لەوانە جێبەجێکردنی مەرجەکانی سەرمایە، پێشخستنی یەکگرتن و کۆکردنەوەی بانکە بچووکەکان، باشترکردنی پێکهاتەکانی بەڕێوەبردن، و بە وردی پێداچوونەوە بە داواکارییەکانی بانکی دیجیتاڵی.

پڕۆژەی چاکسازییەکە تەنها سنووری ناوەڕاست و باشووری عێراق ناگرێتەوە، بەڵکو هەرێمی کوردستانیش بەشێکی گرنگە لەم پڕۆسەیەدا، کە خاوەنی تۆڕێکی بانکیی نزیکەی 15 بانکی تایبەتی چالاکە و بە شێوەیەکی کارا لەگەڵ کەرتی بانکیی عێراقدا تێکەڵکراوە. هەرێم پێشتر هەنگاوی گرنگی ناوە، وەک پەسەندکردنی سیستمەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی، دەرکردنی مۆڵەتی بانکیی دیجیتاڵی و باشترکردنی چاودێریی بانکی. ئەم هەنگاوانە بنەمایەکی بەهێز بۆ چاکسازییەکی فراوانتر لە هەرێمدا دادەنێن، لەگەڵ ڕێگەدان بە بانکەکانی هەرێم بۆ ئەوەی بەپێی تایبەتمەندییەکانی بازاڕی ناوخۆیی خۆیان بەردەوام بن لە کارکردن.

سەرەڕای ئەم هەوڵە چاکسازییانە و ئامانجە بەرزانە، پڕۆسەکە ڕووبەڕووی چەند ئاستەنگێکی جددی دەبێتەوە:

یەکەم؛ کەمیی کادری شارەزا و ڕاهێنراو لە زۆربەی بانکەکاندا، بەتایبەتی لە بوارەکانی بەڕێوەبردنی مەترسییەکان، پابەندبوون بە ڕێسا نوێیەکان، و کارکردن بە سیستەمە دیجیتاڵییە پێشکەوتووەکان.

دووەم؛ خێرایی جێبەجێکردنی زیادکردنی سەرمایە و چاکسازییەکانی حوکمڕانی لەوانەیە لە واقیعدا زۆر قورس بێت، کە ئەگەری دروستبوونی گۆڕانکاریی ڕووکەش یان پابەندبوونی نیوەچڵ زیاد دەکات.

 سێیەم؛ یەکخستنەوەی بانکە بچووکەکان هەرچەندە سەقامگیریی کەرەتەکە زیاد دەکات، بەڵام لەوانەیە کاریگەری لەسەر ئاستی کێبڕکێ، کوالێتیی خزمەتگوزاری و ڕێژەی قەرزەکانیش دابنێت.

لە کۆتاییدا، پڕۆژەی چاکسازیی بانکیی عێراق هەوڵێکی نیشتمانیی و کارگێڕیی بانکییە بۆ نوێکردنەوە و بەهێزکردنی کەرتی دارایی و ئابووریی وڵات، بە یارمەتیی ڕاوێژکارە نێودەوڵەتییەکان و تەرکیزکردن لەسەر بەهێزکردنی سەرمایە، یەکخستنەوەی بانکەکان و گەشەپێدانی دیجیتاڵیی، دەکرێت عێراق هەنگاو بەرەو سیستەمێکی بانکیی سەردەمیانە بنێت.

ئەزموونەکانی هەرێمی کوردستان لەم بوارەدا نموونەیەکی باشی ئەوەن کە چۆن دەکرێت چاکسازی بکرێت، لەگەڵ ئەوەشدا ڕوونیشی دەکاتەوە کە چەندە ئاستەنگ لەبەردەم جێبەجێکردنی ئەم گۆڕانکارییانەدا هەن. بێگومان، ساڵانی داهاتوو تاقیکردنەوەیەکی ڕاستەقینە دەبن بۆ توانای ئەم کەرەتە لە جێبەجێکردنی ئەم چاکسازییانە بە شێوەیەکی کاریگەر، لە کاتێکدا هاوسەنگییەکی دروست لە نێوان کارایی، سەقامگیری، و کێبڕکێدا ڕادەگرێت.