پسپۆڕێکی دارایی؛ بەهۆی نەوتەوە ئابووریی عێراق مەترسی کورتهێنانی لەسەرە

ئاڤا نیوز

 

پسپۆرێکی دارایی گشتیی ئاماژە بە خراپی دۆخی ئابووریی عێراق دەکات و دەڵێت، لەبەرئەوەی داهاتی عێراق لە 93%ی بە نەوتەوە بەستراوە، نرخی نەوتیش بەردەوام لە بەرزی و نزمیدایە، بۆیە مەترسی کورتهێنان لەسەر ئابوورییەکەی هەیە.

 

چیرۆکی سەرەکی: ڕۆژی سێشەممە 28-10-2025، زاگرۆس فەتاح، پسپۆری دارایی گشتی و ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان بەشداری لە بەرنامەی (گفتوگۆی ڕۆژان) لە ئاڤا کرد و لەسەر پرۆژەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەت و ئەجێنداکانی سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی بۆ جێبەجێکردنی پرۆژە ستراتیژییەکان، هەروەها کۆمەڵێک تەوەر و پرسی دیکەی تایبەت بە دۆخی ئابووریی عێراق و هەرێمی کوردستان قسەی کرد.

 

لێدوانی فەرمی: زاگرۆس فەتاح ڕایگەیاند، دۆخی ئابووریی عێراق لە مەترسیدایە، ئەویش بەهۆی ئەوەی کە 93%ی داهاتەکەی بە نەوتەوە بەستراوە، نەوتیش گۆڕانکاری بەسەر نرخەکەی دێت، بەتایبەت ئێستا نرخی یەک بەرمیل نەوت لە خوار 70 دۆلارە، بەڵام عێراق پێویستی بەوە هەیە هەر بەرمیلێکی نەوت بە 85 دۆلار بفرۆشێت، تاوەکو داهاتەکەی یەکسان بێت بە خەرجییەکەی، بۆیە ئابووریی عێراق ئێستا مەترسی کورتهێنانی لەسەرە.

 

هۆکارە زانراوەکان: ئەو پسپۆرە داراییە ئاماژە بە وێرانەیی دۆخی ئابووریی عێراق دەکات و بۆ چەند هۆکارێک دەیگەڕێنێتەوە، سەرەڕای ئەوەی کە عێراق پارەی زۆریشی هەیە، هۆکارەکان ئەمانەن:

 

هۆکارەکانی دۆخی خراپی ئابووریی عیراق:
 
- لە 93%ـی داهاتی عێراق پشت بە نەوت دەبەستێت.

- نەبوونی سیستمێکی بانکی کارا.

- ژێرخانێکی ئابووریی وێران.

- ژێرخانێکی وێران لە پرۆژەکانی "ئاو، کارەبا، ڕێگاوبان".

- گەندەڵی ئیداری و داراییان.

- پیسبوونی ژینگە.

- بەرزی ڕێژەی هەژاری لە عێراق 17.5% بە هەرێمی کوردستانەوە، بەڵام بەبێ هەرێمی کوردستان 19%یە.

- بێکاری لە عێراق 13.5%ـە.

 

- بۆچی لە عێراق ڕێژەی بێکاری ئەوەندە بەرزە؟ ئەو پسپۆرە داراییە ئاماژە بەوە دەکات، ڕێژەی کەرتی گشتی لە بازاڕی کاردا لە 67%ی کارمەندی حکومەتن واتە لە کەرتی حکومی کار دەکەن، ئەمە ڕێژەیەکی ئێجگار زۆرە، هیچ وڵاتێک نییە کە نزیکی ئەو ڕێژەیە ببێتەوە، تەنانەت لە وڵاتە هەرە زۆر دەوڵەمەندەکان ڕێژەکە لە 35% تێپەڕ ناکات، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە عێراق لەپێناو کەم کردنەوەی بێکاری ڕێژەیەکی زۆر فەرمانبەری دامەزراندووە، لە کاتێکدا پێوسیتیشی پێ نییە.

 

ئەو پێوەرە ئابوورییانەی کە هۆکاری ئەم دۆخەن:

- لە عێراقدا تەنیا لە 66%ی ماڵەکان تۆڕی ئاوی پاکیان بۆ ڕاکێشراوە.

- کۆکردنەوەی پاشماوەی ماڵەکان لە 58%ـە.

- نەخوێندەواری لە عێراق هێشتا لە 16ـەیە.

- داهاتی تاک بۆ هەر مانگێک 201 هەزار دینارە.

کێشە داراییەکانی عێراق:

- پشتبەستنێکی زۆر بە نەوت کە لە 93٪یە.

- کورتهێنانی بودجە و قەرزی هەیە.

- پێکهاتەیەکی خراپی بودجەی هەیە.

- هەڵاوسانی کەرتی گشتیی.

- نەبوونی شەفافییەتی دارایی، نەبوونی دیسپلینی دارایی (واتە دەرچوون لە ڕێنمایی و بودجە، زیادە خەرجی لە بابەتی سەربازی (حەشدی شەعبی)، نەبوونی ویستی سیاسی بۆ ڕیفۆرم).

 

چارەسەرەکان بۆ ئەو دۆخەی عێراق

- فرەچەشنکردنی ئابووری؛ بەگوتەی ئەو پسپۆڕە بۆ چارەسەرکردنی ئەو دۆخە، دەبێت عێراق هەمان ئەو ستراتیژییە بەکاربهێنێت کە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کابینەی نۆیەم گرتوویەتە بەر، "ئەویش هەمەچەشنکردنی ئابووری بوو کە لەم چەند ساڵەدا توانیمان داهاتی هەرێمی کوردستان فرەچەشن بکەین کە پێشتر پشتی بە سەرچاوەی نەوتەوە بەستبوو".

- ڕیفۆرمی دارایی و سیستمی بانکی

ئەم ڕیفۆرمە زۆر گرنگە، بە تایبەتی سیستمی دارایی، ئەمەی کە لە هەژماری من کراوە، عێراقیش پێویست دەکات بەو شێوازە سیستمێکی بانکی دابنێت.

- پەرەپێدان بە کەرتی تایبەت

ئەوەی هەرێمی کوردستان کاری لەسەر کردووە، کەرتێکی تایبەتی گەشەسەندووی هەیە بە بەراورد لەگەڵ عێراقدا، دەتوانین پرۆژەی باش جێبەجێ بکەین.