عێراق لەسەر لێواری قەیران: ئایا دابەزینی نرخی نەوت مووچەی فەرمانبەران دەخاتە مەترسییەوە؟

ئاڤا نیوز

لەگەڵ دابەزینی بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا، پرسیارێک گەرمە لە عێراقدا: ئایا ئەم دابەزینە کار لە توانای حکومەت دەکات بۆ دابینکردنی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان؟، شارەزایانی ئابووری هۆشداری دەدەن لەوەی پشت بەستنی تەواوی عێراق بە نەوت، لە کاتێکدا کە نرخی بەرمیلێک نەوت بەرەو 50 دۆلار دەڕوات، ئابووری و سەقامگیری کۆمەڵایەتیی وڵات دەخاتە مەترسییەوە. حکومەت لەبەردەم بڕیارێکی چارەنووسسازدایە کە داهاتووی دارایی وڵات دیاری دەکات.

وێنە گەورەکە: ئابووری عێراق بە شێوەیەکی سەرەکی پشت بە نەوت دەبەستێت، بە جۆرێک کە داهاتی نەوت زیاتر لە 90%ی کۆی داهاتی گشتی و نزیکەی 95%ی بودجەی حکومەت پێکدەهێنێت.

ئەوەی چاوەڕوان دەکرێت: ئەمە وادەکات چارەنووسی دارایی عێراق بە نرخی نەوتی جیهانییەوە ببەسترێتەوە، بەتایبەتی لە کاتێکدا کە کەرتی بەرهەمهێنەری دیکە وەک کشتوکاڵ و پیشەسازی لاوازن. دابەزینی نرخی نەوت ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر توانای حکومەت دەبێت بۆ دابینکردنی خەرجییەکان، بەتایبەتی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان.

داڕووخانی نرخی نەوت

نەبیل مەرسومی، شارەزای ئابووری، هۆشداری دا لە دابەزینی نرخی نەوت و پێشبینی کرد کە نرخی یەک بەرمیل نەوت لە ڕۆژانی داهاتوودا بگاتە 50 دۆلار.

مەرسومی ئەم دابەزینەی گەڕاندەوە بۆ هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگی ڕووسیا و ئۆکرانیا. هەروەها داوای کرد خەرجییە زۆرەکان بۆ هەڵمەتە هەڵبژاردنییەکان ڕابگیرێت، کە بە ملیارەها دینار خەمڵاندنی بۆ کراوە، لەگەڵ پێکهێنانی شانەیەکی قەیرانی حکومی بۆ چارەسەرکردنی دۆخی دارایی.

مەرسومی ئاماژەی بەوەشدا، ڕێککەوتنی واشنتۆن و مۆسکۆ لەسەر جەنگی ئۆکرانیا کێشەی دابینکردنی نەوت کەم دەکاتەوە، لەگەڵ جەنگی بازرگانی نێوان چین و ئەمریکا کە داخوازی جیهانی لەسەر نەوت کەم کردووەتەوە، ئەمەش مژدەی هەواڵی خراپتر بۆ نرخەکان دەدات.

ڕۆڵی مووچە لە بودجەدا

عێراق خەرجییەکی زۆری هەیە، بەڵام گرنگترینیان خەرجی مووچە و خانەنشینییە. بەپێی قسەی مەزهەر محەممەد ساڵح، ڕاوێژکاری حکومەت، حکومەت مووچە دەدات ئەگەر هەرچییەکی تێچووبێت، چونکە مووچە لە عێراق پیرۆزە.

لە ساڵی 2025دا، ئەم خەرجییانە بە 64 ملیار دۆلار خەمڵێنراون. عێراق نزیکەی 3.5 ملیۆن بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا هەناردە دەکات. ئەگەر نرخی هەر بەرمیلێک 70 دۆلار بێت، داهات دەگاتە 89 ملیار دۆلار، کە بەشی دابینکردنی مووچەی کەرتی گشتی دەکات. بەڵام دابەزینی نرخ بۆ 50 دۆلار، واتای ئەوەیە کە داهات بۆ 64 ملیار دۆلار دادەبەزێت، کە بە زەحمەت بەشی مووچە و خانەنشینان دەکات. عێراق بەگشتی نەوتەکەی بە نرخێکی کەمتر لە نرخی نەوتی برێنت دەفرۆشێت، کە لە نێوان 2021 بۆ 2023 نزیکەی 3 دۆلار بووە. ئەمەش واتای ئەوەیە کە نرخی 53 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک سنوورێکە لەنێوان سەقامگیری دارایی و پشێوی.

حکومەت چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو دۆخە دەکات؟

شارەزایەکی ئابووری، پێیوایە کێشەکە کورتخایەن نییە، بەڵکو پەیوەندی بە توانای دەوڵەتەوە هەیە بۆ پلاندانان بۆ دە ساڵی داهاتوو.

مەنار عوبەیدی، شارەزای ئابووری لە لێدوانێکدا بە ئاڤا میدیای ڕاگەیاند، دابەزینی داهاتی نەوت حکومەت ناچار دەکات چەندین بژاردەی ناچاری بگرێتەبەر، وەک گۆڕینەوەی قەرز بە موڵکی گشتی، دواخستنی مووچە یان دابەشکردنی بەسەر چەند قۆناغێکدا، کشاندنەوەی پارەی ئەمانەت لە دامودەزگا حکومییەکان، هەروەها وردە وردە کەمکردنەوەی پاڵپشتی لەسەر بەرهەمە نەوتییەکان و زیادکردنی باج لەسەر کەرتە گەورەکان.

عوبەیدی جەخت دەکاتەوە کە کورتهێنانی دارایی عێراق تەنیا بەهۆی گۆڕانکارییەکانی نرخی نەوتەوە نییە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی کێشەیەکی قووڵترە لە پێکهاتەی ئابووری و سیاسی وڵاتەکەدا، چونکە "دەوڵەت پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت بۆ دابەشکردنی داهات بە شێوەی مووچە و یارمەتی ڕاستەوخۆ، بەبێ بوونی بنەمایەکی بەرهەمهێنانی بەردەوام. هەر دابەزینێکی زۆری نرخی نەوت وەک لەرزینێکە کە هەڕەشە لە گرێبەستە کۆمەڵایەتییەکە دەکات کە لەسەر ئەم داهاتە نەوتییە بونیاد نراوە."

لەگەڵ دابەزینی ئێستای نرخی نەوت، داهاتووی بودجەی عێراق بەندە بەوەی حکومەت بتوانێت سێ ئامانجی سەرەکی بەدەست بهێنێت: یەکەم، کۆنترۆڵکردنی باشی خەرجییەکان بۆ پاراستنی ڕێکخستنی دارایی. دووەم، زیادکردنی سەرچاوەکانی داهات لە ڕێگەی باج و هاندانی کەرتەکانی دیکەی بەرهەمهێنانەوە، نەک تەنیا نەوت. سێیەم، گۆڕانکاری لە پێکهاتەی ئابووریدا بۆ ئەوەی کەرتی تایبەت ببێتە گەورەترین بەرهەمهێنەر و بزوێنەری گەشەی ئابووری، نەک تەنیا حکومەت.

عێراق ئێستا لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی گەورەدایە. لەدوای ڕێککەوتنی کۆتاییهاتنی جەنگی غەززە، نرخی نەوت بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە. ئەمەش ئابووری عێراق ڕووبەڕووی کێشەی ڕاستەقینە دەکاتەوە، چونکە بەردەوامبوونی ئەم دابەزینە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر توانای حکومەت دەبێت بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکانی وڵات، بەتایبەتی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان. بۆیە، گرتنەبەری ڕێوشوێنی خێرا بۆ بەڕێوەبردنی ئەم قەیرانە داراییە زۆر پێویستە و کات نییە بۆ دواخستن. بودجەی عێراق ئێستا لەسەر دووڕییانێکە، بڕیارەکانی حکومەت لە بەرامبەر ئەم دابەزینەی نرخی نەوتدا، ئاستی سەقامگیری کۆمەڵگەی عێراقی لە داهاتوویەکی نزیکدا دیاری دەکات.