واشنتن بە وەبەرهێنانێکی ستراتیژی لە کوردستاندا هەوڵی گەڕاندنەوەی هاوسەنگی دەدات

ئاڤا نیوز

لەگەڵ بەردەوامیی گۆڕانکارییە جیهانییەکان لە کەرتی وزەدا، هەرێمی کوردستان هەلێکی ئاڵۆز، بەڵام ستراتیژی بۆ وەبەرهێنانی ئەمریکی پێکدەهێنێت. سەرەڕای گرژییە بەردەوامەکانی نێوان بەغدا و هەولێر، هاتنەپێشەوەی ئەمریکا دەتوانێت هاوسەنگیی هێزەکان لە ناوچەکەدا دابڕێژێتەوە، ڕابەرایەتیی چاکسازیی ئابووری بکات و ڕووبەڕووی هێزە تێکدەرەکان ببێتەوە. بەڵام شارەزایان و پسپۆڕانی کەرتی وزە ئەمە بە "مامەڵەکردنێکی ورد لەگەڵ ئاڵنگارییە یاسایی و ئەمنییەکان" دەبەستنەوە.

ئێستا دۆخی نێوان بەغدا و هەولێر چۆنە؟

هەفتەکانی ڕابردوو گرژییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا و حکومەتی هەرێمی کوردستان پەرەیانسەند. زنجیرەیەک هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، کە بە شێوەیەکی بەرفراوان دەدرێنە پاڵ گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران و هاوپەیمانیی "چوارچێوەی هەماهەنگی"ـی دەسەڵاتدار لە بەغدا، کێڵگە نەوتییە سەرەکییەکانی وەک تاوکێ، پێشخابوور، عەین سفنی، خۆرماڵە و سەرسەنگیان کردە ئامانج.

زانیاریی بەدەستهاتوو: بەپێی ڕاپۆرتەکان، ئەم هێرشانە بوونە هۆی وەستانی کاتیی بەرهەمهێنان کە دەگەیشتە 200 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا و زیانیان بەو سامانانە گەیاند کە لەلایەن کۆمپانیا ئەمریکییەکانەوە بەڕێوەدەبرێن.

بەوتەی شارەزایانی ئەم پیشەسازییە گرنگە، ئەم پەرەسەندنە، جگە لە کاریگەرییە کارپێکردنەکانی، "ناسکیی ستراتیژی لە کەرتی وزەی هەرێمی کوردستاندا" خستەڕوو.

بەغدا و هەولێر لەناو کێشەی یاساییدان کە بووەتە هۆی پەکخستنی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەکانەوە. دۆخی ناجێگیری نێوان هەردوولا بووەتە هۆی ناسەقامگیرییەکی تووندی ئابووری و لەدەستدانی داهاتێکی زۆر لە ناوچەیەکدا کە خۆی بەدەست گۆڕانکاریی گەورەوە دەناڵێنێت. ئەمەش ناکۆکییە قووڵ و بەردەوامەکانی سەر دەسەڵاتی دەستووری، کۆنترۆڵکردنی داهات، و سەروەری دەردەخات.

لەگەڵ ئەوەشدا، ڕێککەوتنێکی چوارچێوەیی کە ئەم دواییە لەنێوان بەغدا و هەولێر ئەنجامدرا، وادیارە نەخشەڕێگایەکی نوێ بۆ چارەسەرکردنی ئەم ئاڵۆزییانە دادەنێت.

لە جەوهەری ئەم ناکۆکییەدا، کێشەیەکی دەستووری هەیە سەبارەت بەوەی ئایا حکومەتی هەرێمی کوردستان مافی ئەوەی هەیە بە شێوەیەکی سەربەخۆ سوود لە سەرچاوەکانی وەربگرێت و گرێبەستی نەوت و گاز واژۆ بکات.

لە 15ـی شووباتی 2022، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق یاسای نەوت و گازی ساڵی 2007ـی هەرێمی بە نادەستووری لە قەڵەمدا، کە بە شێوەیەکی کردەیی دەسەڵاتی هەرێمی بۆ بەڕێوەبردنی هەناردەی نەوت و واژۆکردنی گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان هەڵوەشاندەوە و مافی یاسایی دایە بەغدا بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەم گرێبەستانە و کۆنترۆڵکردنی سەرچاوە نەوتییەکان. بەڵام دادگای بازرگانیی بەغدا لە سەرەتای ساڵی 2025ـدا ئەم بڕیارەی هەڵوەشاندەوە و دانی بە گرێبەستی کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەکاندا نایەوە، کە وایکرد بوون و چالاکییەکانیان یاسایی و جێبەجێکردنیان مومکین بێت.

سەرچاوەکانی هەرێمی کوردستان

یەدەگی نەوتی هەرێمی کوردستان بە زیاتر لە 45 ملیار بەرمیل نەوت و بڕێکی زۆر لە گازی سرووشتی مەزەندە دەکرێت کە هێشتا بە تەواوی سوودی لێ وەرنەگیراوە. ئەو ڕێککەوتنە گازییانەی لە ساڵی 2025 لەنێوان کۆمپانیا ئەمریکییەکان و حکومەتی هەرێمی کوردستان دا واژۆ کران، ئاماژە بە ئەگەری بەدەستهێنانی داهاتێکی گشتی دەکەن کە دەگاتە 110 ملیار دۆلار لە ماوەی کارکردنی پڕۆژەکاندا. ئەم پڕۆژانە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە دابینکردنی بڕی پێویستی گاز بۆ کەمکردنەوەی قەیرانی بەردەوامی کەمیی کارەبا لە وڵاتدا.

بەپێی خەمڵاندنی ئابووریناسانی عێراقی، دوای دابینکردنی پێداویستییەکانی هەرێمی کوردستان و  عێراق، دەتوانرێت گازی زیادە هەناردەی بازاڕەکانی ئەوروپا بکرێت کە بە جددی هەوڵدەدەن لە سەرچاوەکانی وزەی ڕووسیا دووربکەونەوە، بەتایبەت لە سایەی بەردەوامیی جەنگی ڕووسیا - ئۆکرانیادا.

بەپێی داتا فەرمییەکان، کەرتی وزەی کوردستان دەتوانێت "تێکەڵەیەکی هەمەجۆر لە کێڵگە پێگەیشتووەکان و بلۆکە بەڵێندەرەکان بە توانای بەرزەوە پێشکەش بکات، بە ئاستی جیاواز لە ئاڵۆزیی جیۆپۆلەتیک و ئامادەیی بۆ فراوانبوون. لە کاتێکدا هەڵسەنگاندن و گەڕان و بەرهەمهێنان لە کێڵگە نەوتی و گازییەکان بەردەوامە، لێکۆڵینەوەکان جیاوازی لە پێکهاتە کانزاییەکان و تایبەتمەندییەکانی بەرهەمهێناندا نیشان دەدەن."

بەشێک لەو کێڵگانەی دۆزراونەتەوە گازی سرووشتی بەرزی گۆگردیان تێدایە، ئەمەش تەحەددای پەیوەست بە ژەنگ و مەترسییەکانی تەندروستی و ژینگەیی دروست دەکات، لە بەرامبەردا کێڵگەکانی دیکە گازی کوالیتی بەرزتر و ڕێژەی گۆگردی کەمتر دابین دەکەن، بە وتەی شارەزایان.

بە وتەی شارەزایان، بەشێک لەو کێڵگانەی دۆزراونەتەوە گازی سرووشتی بەرزی گۆگردیان تێدایە، کە ئەمەش ئاڵنگاریی پەیوەست بە داخوران و مەترسیی تەندروستی و ژینگەیی دروست دەکات، لە کاتێکدا کێڵگەکانی دیکە گازی بە کوالێتیی بەرزتر و ڕێژەی کەمتری گۆگرد دابین دەکەن.

لەنێو کێڵگە بەڵێندەرەکان کە هێشتا لە قۆناغەکانی سەرەتای پەرەپێداندان، کێڵگەکانی تۆپخانە و کوردەمیرن، کە ئاماژەی بەهێز لە ڕووی قەبارە و کوالێتیی سەرچاوە بەکارنەهاتووەکانەوە نیشان دەدەن.

ئەم پڕۆژانە سەرنجی ژمارەیەک کۆمپانیای ئەمریکی ڕادەکێشن کە هەوڵدەدەن سوود لە دەرفەتی هاوشێوە وەربگرن، چونکە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ گرنگی و پشتیوانییان پێدەدات. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەم کێڵگە دەوڵەمەندانە بە نەوت و گاز، سامانێکی ستراتیژین بۆ هەردوو هەرێمی کوردستان و عێراق بە گشتی و بەشدارن لە بەهێزکردنی سەربەخۆیی وزەدا.

کاریگەریی وەبەرهێنانی ئەمریکی

شارەزایان کۆکن لەسەر ئەوەی کە بەرهەمهێنانی جێگیری نەوت و گاز لە سایەی ژینگەیەکی یاسایی ڕوون و سیستەمێکی باجی دیاریکراودا، دەبێتە هۆی سەقامگیریی بازاڕە ئابوورییەکان و پێکهاتە سیاسییەکان. لە دۆخی سەرمایەی ئەمریکیدا، ڕۆڵی تەنها لە دابینکردنی هایدرۆکاربۆنەکاندا قەتیس نابێت، بەڵکو کاریگەریی چەند بەرامبەری وەک نوێکردنەوەی تۆڕەکانی بۆری، بەرهەمهێنانی کارەبا، سیستمی چاودێریی دیجیتاڵی و پەرەپێدانی کارامەیی هێزی کار لەخۆدەگرێت.

بەڵام ڕەهەندی جیۆپۆلەتیک لەوەدایە کە وەبەرهێنانی ستراتیژیی ئەمریکی بەشداری دەکات لە هاوسەنگکردنی نفوزی ئێران و تورکیا لە عێراقدا، کە بە شێوەیەکی بەرفراوان پێیان وایە هۆکارێکی سەرەکییە لە دیاریکردنی ڕۆڵی هەرێمیی عێراقدا.

واشنتن دەتوانێت دیپلۆماسیەتی ئابووری بەکاربهێنێت بۆ چەسپاندنی سەقامگیری لە ناوچەیەکدا کە بەرەو دابەشبوون دەچێت، ئەمەش لە ڕێگەی پتەوکردنی هاریکاریی ئابوورییەوە. کۆمەڵێکی بەرفراوان لە شارەزایان جەخت لەوە دەکەنەوە کە "سەرکەوتنی مۆدێلی ئەمریکی - کوردی، مۆدێلێکی تاقیکاری پێکدەهێنێت کە هانی وەبەرهێنانی زیاتر دەدات لە کەرتەکانی دیکەدا وەک بیناسازی، خزمەتگوزاریی لۆجستی، و تەکنەلۆژیا لەناو هەرێمی کوردستان و تەواوی عێراقدا."